Η ιστορία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε) στον τόπο μας, ξετυλίγεται μέσα από την προσωπική μαρτυρία του Διευθυντή του 3ου Γυμνασίου Νάουσας, που από το 1985 και μέχρι σήμερα πραγματοποιεί προγράμματα Π.Ε στο σχολείο του, προσπαθώντας να “μετασχηματίσει” τη σχολική πραγματικότητα. Η ελπίδα που γεννήθηκε στην αρχή, ότι η Π.Ε θα μπορούσε να γίνει “ο πολιορκητικός κριός” για αλλαγές στο σχολείο, κατά πόσο σήμερα μπορούμε να πούμε ότι το έχει καταφέρει? Το ερώτημα παραμένει…

Το άρθρο αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο –σύντομο- μέρος, γίνεται σύντομη αναφορά στη σταδιακή μετεξέλιξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αρχικά σε Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη και αργότερα στον Περιβαλλοντικό Γραμματισμό. Στο δεύτερο -και πιο αναλυτικό μέρος- καταγράφονται στοιχεία τα οποία η ΠΕ μπορεί να αξιοποιήσει από την αρχαιολογική έρευνα, προκειμένου να βοηθήσει τους μαθητές στην διαμόρφωση αξιών, αντιλήψεων και στάσεων, η υιοθέτηση των οποίων θα τους οδηγήσει στη διαχείριση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Πιο συγκεκριμένα επιχειρείται η απάντηση σε δύο βασικά ερωτήματα. Το αρχικό ερώτημα του οποίου η απάντηση επιχειρείται είναι «Ποια είναι τα παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά οφέλη των μαθητών από την υλοποίηση προγραμμάτων Περιβαλλοντική Εκπαίδευσης που έχουν ως θέμα τα αρχαιολογικά μνημεία;» Το δεύτερο και σπουδαιότερο ερώτημα γύρω από το οποίο εστιάζει το άρθρο είναι «Ποιες από αντιλήψεις και πρακτικές της αρχαιότητας που αναδεικνύει η περιβαλλοντική ανάγνωση των αρχαιολογικών μνημείων και χώρων παραπέμπουν ευθέως στις αρχές της αειφόρου ή βιώσιμης ανάπτυξης που είναι σήμερα το μεγάλο ζητούμενο;»

Η οικονομική μεγέθυνση (άλλο αν δηλώνεται ως ανάπτυξη), το πρόταγμα του κυρίαρχου καπιταλιστικού συστήματος, που για να συντηρηθεί ως οικονομικό και πολιτικό σύστημα χρειάζεται σταθερά τη διαρκή αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, οδήγησε στην πολύπλευρη κρίση που βιώνουμε σήμερα. Η όξυνση αυτής της κρίσης οδηγεί ακόμα και στην ιδιωτικοποίηση των βασικών κοινών αγαθών και υπηρεσιών - στοιχεία για την ίδια την επιβίωση μας - όπως του νερό (ιδιωτικοποίηση ΕΥΑΘ), του αέρα (εμπόριο ρύπων) και της γης (αιγιαλός, δασικές εκτάσεις κλπ) .

Ο Tim Ingold, βρετανός ανθρωπολόγος που ξεκίνησε από τις φυσικές επιστήμες και διαπιστώνοντας πολύ νωρίς την «κλειστή» πειθαρχία των φυσικών επιστημών, οδηγήθηκε στην κοινωνική ανθρωπολογία, ανακαλύπτοντας ότι η μελέτη των ανθρώπων ως κοινωνικών όντων και η μελέτη τους ως οργανισμών, συνιστούσαν δύο ριζικά διαφορετικά εγχειρήματα.

Το 2015 δημοσιεύτηκαν τα πρακτικά των δύο συναντήσεων που πραγματοποιήθηκαν στη Θεσσαλονίκη με θέμα «Νέες ιδέες και νέοι προσανατολισμοί στα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά προγράμματα». Η πρώτη συνάντηση εκπαιδευτικών είχε λάβει χώρα τον Απρίλιο του 2103 και η δεύτερη τον Μάιο του 2014. Η ιδέα για τη διοργάνωσή τους γεννήθηκε στα τέλη του 2012, λίγους μήνες αφότου αναλάβαμε υπεύθυνοι Πολιτιστικών Θεμάτων και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης.

Ο Σταύρος Καραγεωργάκης γνωστός μεταφραστής, επιμελητής βιβλίων και αρθρογράφος σε σειρά συλλογικών τόμων που πραγματεύονται ζητήματα περιβαλλοντικής ηθικής, πολιτικής οικολογίας και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, στο βιβλίο του αυτό συγκεντρώνει δημοσιευμένα κείμενα που αφορούν τόσο τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τα δικαιώματα των μη ανθρώπινων ζώων και την κλιματική αλλαγή, όσο και ζητήματα κοινωνικής οικολογίας και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Ο Γιουβάλ Νώε Χαράρι καθηγητής Ιστορίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, έγραψε ένα εντελώς διαφορετικό και ενδιαφέρον βιβλίο Ιστορίας, επιχειρώντας να ερμηνεύσει το σύνολο της ανθρώπινης ιστορίας υπό το πρίσμα τόσο της βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου είδους, όσο και των πολιτισμικών μετασχηματισμών που συντελέστηκαν από την εμφάνιση του μέχρι σήμερα. Μολονότι το βιβλίο συστήνεται ως ιστορικό, αφιερώνει μεγάλο μέρος στο παρόν του ανθρώπου, προσπαθώντας να δώσει απαντήσεις μέσα στο πλαίσιο της εξελικτικής διαδικασίας σε ερωτήματα όπως:

Η παρούσα εργασία αναφέρεται σε μία διδακτική μέθοδο, την Ιστοριογραμμή/Storyline. Συζητά το αν αυτή μπορεί να εφαρμοστεί ως μια εναλλακτική μορφή ενταξιακής παιδαγωγικής προσέγγισης για την εκπαίδευση μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μέσα από ένα παράδειγμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Το κείμενο αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται αδρά η πορεία της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα από πλευράς εθνικής πολιτικής και εκπαιδευτικής πρακτικής. Ακόμη, διασαφηνίζονται οι όροι «ένταξη» και «ενταξιακή εκπαίδευση», ενώ επιχειρείται η σύνδεσή της με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και τη διαφοροποιημένη διδασκαλία. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η Ιστοριογραμμή/Storyline ως μία διδακτική μέθοδο, που συνδέεται με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και την Ενταξιακή Εκπαίδευση. Τέλος, υποστηρίζεται ότι η Ιστοριογραμμή/Storylineμπορεί να επιφέρει θετικές αλλαγές στην συνεκπαίδευση μαθητών με και χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, να δράσει επικουρικά στο έργο των εκπαιδευτικών, και να συμβάλλει αποτελεσματικά στην εκπαίδευση των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Οι έννοιες της αειφορίας και της αειφόρου ανάπτυξης δημιουργούν συχνά παρανοήσεις, λόγω και του σχετικά ασαφούς περιεχομένου τους. Η κριτική που έχει ασκηθεί από αρκετούς ερευνητές, τόσο στις προηγούμενες έννοιες, όσο και σε αυτή της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη αποτελεί αντικείμενο του κειμένου αυτού. Μια σύντομη ιστορική αναδρομή εξετάζει την εξέλιξή τους, μετά και την ολοκλήρωση της δεκαετίας της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι φανερή η απουσία διαδικασιών συμμετοχικού διαλόγου από την κοινωνία των πολιτών ή την εκπαιδευτική κοινότητα, κατά τη φάση της εισαγωγής και προώθησής τους από διεθνείς οργανισμούς. Προτείνεται μια περισσότερο κριτική θεώρηση των εννοιών αυτών, έναντι της χωρίς όρους αποδοχής και χρήσης τους από την εκπαιδευτική κοινότητα στο πλαίσιο και της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης.