Οι μαθητές μιλούν για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση - Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στο 6ο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ

Μαθητές από γυμνάσια και λύκεια της Θεσσαλονίκης συμμετείχαν στο 6^ο Πανελλήνιο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ στην πόλη, σε μία διαδικασία που οργανώθηκε για πρώτη φορά, με στόχο να ακουστούν οι απόψεις των μαθητών για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Σε αυτό το συνέδριο δόθηκε η ευκαιρία σε αυτούς που για «χάρη» τους γίνεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, να μιλήσουν για το πώς βλέπουν την Περιβαλλοντική, να ανταλλάξουν απόψεις, να συζητήσουν, να αναστοχαστούν και να προβληματίσουν τους παρόντες συνέδρους.

Οι μαθητές επιλέχθηκαν με κριτήριο να είναι μαθητές με «εμπειρία» - τουλάχιστον δύο χρόνια συμμετοχής - σε πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και να εκπροσωπούν γυμνάσια και λύκεια από διάφορες περιοχές της πόλης. Σε αυτό συνεργάστηκαν οι υπεύθυνες Π.Ε. των Διευθύνσεων Β/θμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής και Δυτικής Θεσσαλονίκης.

Η Διαδικασία

Η διαδικασία οργανώθηκε, αρκετό διάστημα πριν το συνέδριο, με 3 ερωτήματα που δόθηκαν σε διαφορετικά γυμνάσια και λύκεια της πόλης, έτσι ώστε μαθητές 4 σχολείων (ενός γυμνασίου και ενός λυκείου από κάθε Διεύθυνση) να έχουν επεξεργαστεί και προετοιμάσει την εισήγησή τους στο ίδιο ερώτημα. Τα ίδια ερωτήματα στάλθηκαν ηλεκτρονικά και σε μαθητές Α’ Λυκείου της Κρήτης, που συμμετείχαν σε όλα τα γυμνασιακά τους χρόνια σε περιβαλλοντικές ομάδες και συνεχίζουν με διασχολική συνεργασία να συμμετέχουν στην περιβαλλοντική ομάδα του γυμνασίου που αποφοίτησαν. Στο στρογγυλό μαθητικό τραπέζι, που έλαβε χώρα το απόγευμα του Σαββάτου 1 Δεκεμβρίου 2012, συμμετείχαν οι μαθητές, συνοδευόμενοι από ενεργούς και ενθουσιώδεις εκπαιδευτικούς που συντόνισαν τη διαδικασία στο σχολείο, γονείς και άλλους εκπαιδευτικούς, καθώς και απόφοιτους, φοιτητές που στα μαθητικά τους χρόνια συμμετείχαν ενεργά σε προγράμματα Περιβαλλοντικής. Το στρογγυλό τραπέζι συντόνισαν οι: Κώστας Στυλιάδης (πρόεδρος της ΠΕΕΚΠΕ Κ. Μακεδονίας), Άγγελος Κωνσταντίνου (μέλος ΔΣ της ΠΕΕΚΠΕ Κ. Μακεδονίας), Αντωνία Δαρδιώτη (Υπεύθυνη Π.Ε. Β/θμιας Ανατολικής Θεσσαλονίκης) και Δέσποινα Μιχελάκη (Υπεύθυνη Π.Ε. Β/θμιας Δυτικής Θεσσαλονίκης).

Στην ερώτηση:

Μπορείτε να προσδιορίσετε σε ποιά σημεία η Π.Ε διαφέρει ή μοιάζει με το παραδοσιακό μάθημα στο σχολείο;

οι μαθητές συμφώνησαν ότι, στην Π.Ε. έρχονται σε μεγαλύτερη επαφή με τους καθηγητές και η σχέση τους γίνεται πιο ανθρώπινη, ότι εκφράζονται πιο εύκολα και περνούν ευχάριστα, ότι μαθαίνουν την έννοια του «εμείς» και λειτουργούν ομαδικά, ότι το πεδίο γνώσεων είναι πιο ευρύ και πιο χαλαρό και μπορούν να επιλέγουν το θέμα που θα διαπραγματευτούν, ότι δεν υπάρχουν οι ίδιες απαιτήσεις και υποχρεώσεις, ούτε χρειάζεται να αποστηθίζουν, επίσης αντί να συσσωρεύουν γνώσεις, αποκτούν κριτική σκέψη, εκφράζουν τις απόψεις τους, μαθαίνουν με βιωματικό τρόπο, εξασκούνται στην έρευνα και τους δίνεται η ευκαιρία να αναπτύξουν ιδιαίτερες δεξιότητες και ταλέντα.

Στο τυπικό μάθημα τόνισαν, είμαστε αποκλειστικά δέκτες πληροφοριών, ενώ αντίθετα, στην Π.Ε. συμμετέχουμε ενεργά στη λήψη αποφάσεων και στις δράσεις της ομάδας, κοινωνικοποιούμαστε και πολιτικοποιούμαστε.

Επιπλέον, οι μαθητές αναφέρθηκαν στις περισσότερες ευκαιρίες που τους δίνει η Π.Ε. να ξεφύγουν από την τυπική διδασκαλία στην αίθουσα, αφού πολύ συχνά οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες γίνονται έξω από τους τέσσερις τοίχους και πολλές φορές έξω από το σχολείο, στο πλαίσιο μονοήμερων ή πολυήμερων εκπαιδευτικών εκδρομών.

Στη συζήτηση που ακολούθησε, παρευρισκόμενοι μαθητές συμπλήρωσαν ότι σε αντίθεση με το παραδοσιακό μάθημα, στην Π.Ε. η πηγή της γνώσης δεν είναι ο εκπαιδευτικός, αλλά υπάρχει μία μεγάλη ποικιλία στις πηγές πληροφοριών. Έτσι μειώνεται ο καθοδηγητικός ρόλος του εκπαιδευτικού και αναπτύσσονται πρωτοβουλίες, ενώ συγχρόνως υπάρχει ελευθερία έκφρασης και το «λάθος» δεν έχει επίπτωση στη βαθμολογία.

Η αναφορά της εθελοντικής συμμετοχής στην Π.Ε. σε αντίθεση με την υποχρεωτική παρακολούθηση των άλλων μαθημάτων, καθώς και της δυνατότητας συμμετοχής όλων των παιδιών χωρίς διάκριση σε «καλούς» και «κακούς» μαθητές, έδωσε το ερέθισμα να προκύψουν πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις για την Π.Ε., όσον αφορά στη θέση της στο πρόγραμμα σπουδών. Οι μαθητές πρότειναν η Π.Ε. να ενταχθεί στο ωρολόγιο πρόγραμμα, έτσι ώστε να επωφελούνται περισσότεροι μαθητές, αλλά να μην γίνει υποχρεωτική, γιατί θα πάρει τη μορφή των άλλων μαθημάτων και φυσικά να μην συνοδεύεται από βαθμολόγηση και γραπτές εξετάσεις.

Το δεύτερο ερώτημα:

Για ποιους λόγους συμμετέχετε σε μια περιβαλλοντική ομάδα και για ποιούς λόγους δεν θέλετε να συμμετέχετε σε μια περιβαλλοντική ομάδα;

Το δεύτερο σκέλος του παραπάνω ερωτήματος, απαντήθηκε, από μαθητές που δεν συμμετέχουν σε προγράμματα Π.Ε, οι οποίοι ρωτήθηκαν στο σχολείο πολύ πριν το συνέδριο, από τους μαθητές που συμμετείχαν στη διαδικασία του στρογγυλού τραπεζιού. Δεν υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση στις απαντήσεις τους. Η έλλειψη χρόνου είναι η κύρια αιτία και ακολουθεί η έλλειψη ενδιαφέροντος για τα περιβαλλοντικά θέματα. Οι μαθητές που συμμετέχουν σε προγράμματα, πιστεύουν ότι δεν είναι μόνο αυτή η αιτία. Υποστηρίζουν ότι οι συμμαθητές τους δεν εμπλέκονται γιατί δεν γνωρίζουν τι είναι η Π.Ε., βαριούνται, πιστεύουν ότι θα χάσουν χρόνο και μερικές φορές οι γονείς τους, πάλι από έλλειψη ενημέρωσης, δεν τους παροτρύνουν. Γι’ αυτό το λόγο, υποστήριξαν, πρέπει να υπάρχει περισσότερη ενημέρωση για την ΠΕ στο σχολείο.

Όταν άρχισαν να διατυπώνουν τους λόγους που ωθούν τους μαθητές να συμμετέχουν στις περιβαλλοντικές ομάδες, επαναλήφθηκαν οι απαντήσεις που διαφοροποιούν την Π.Ε. από το παραδοσιακό μάθημα:: διαφορετικός τρόπος προσέγγισης της γνώσης, συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις, ανάπτυξη διαφορετικών δεξιοτήτων, συνεργασία με φίλους συμμαθητές και εκπαιδευτικούς, εκδρομές και διαφορετικές δραστηριότητες εντός και εκτός τάξης. Οι μαθητές απαλλαγμένοι από το άγχος της αξιολόγησης επιζητούν «να είναι όλοι μαζί και εκτός σχολείου και να ασχολούνται και με άλλα πράγματα εκτός από τα μαθήματα».

Οι μαθητές που πρώτοι θα δηλώσουν συμμετοχή σε ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα που προτείνουν εκπαιδευτικοί στο σχολείο τους, είναι οι μαθητές με ενδιαφέρον για το φυσικό περιβάλλον και με διάθεση για προσφορά, μαθητές που θα ήθελαν να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο και να ευαισθητοποιήσουν και άλλους, μαθητές που δεν θέλουν «να μένουν στα λόγια και την άχρωμη γνώση, αλλά να «πράττουν», ανήσυχα, δραστήρια, δημιουργικά άτομα που τους αρέσει το διαφορετικό και εμπνέονται από τις νέες ιδέες και τις βιωματικές μορφές μάθησης. Όμως, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μία μαθήτρια, δεν είναι όλα τα παιδιά ίδια, ούτε έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα και ευαισθησίες. Και αυτό είναι ένας παραπάνω λόγος να ενταχθούν τα προγράμματα Π.Ε. στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Αποψη που επανέφερε τη συζήτηση στο θέμα της συμμετοχής της Π.Ε. στο πρόγραμμα σπουδών με την έντονη διαφωνία μαθητή που υποστήριξε ότι το πιο σημαντικό στην Π.Ε. είναι η ελευθερία επιλογής.

Στη συζήτηση που ακολούθησε αναφέρθηκε και η περίπτωση των μαθητών που συμμετέχουν στα προγράμματα Π.Ε. μόνο για τις εκδρομές, αλλά ότι ένα ποσοστό κερδίζει και άλλα πράγματα στη διάρκεια του προγράμματος, με αποτέλεσμα τελικά να τους αρέσει.

Στο τελευταίο και καίριο ερώτημα:

Έχοντας την εμπειρία συμμετοχής σε ένα ή περισσότερα προγράμματα Π.Ε., μπορείτε να σκεφτείτε αν σας άλλαξε σε κάτι η εμπειρία σας αυτή;

οι μαθητές αναγνωρίζουν ότι δεν τους άφησε ανεπηρέαστους. Γίναμε «γενναιότεροι» ανέφεραν χαρακτηριστικά, με αυτοπεποίθηση και σιγουριά για τον εαυτό μας, γεγονός που το αποδίδουν στη συμμετοχή σε δράσεις και στις παρουσιάσεις που πολλές φορές κλήθηκαν να κάνουν σε κοινό. Αναπτύξαμε διάφορες δεξιότητες και κυρίως μάθαμε να συνεργαζόμαστε καλύτερα σε μία ομάδα, να αφήνουμε στην άκρη το «εγώ» μας και να προβάλλουμε το «εμείς». Η συναναστροφή με παιδιά με διαφορετικά ενδιαφέροντα ήταν μία ευκαιρία για ανταλλαγή ιδεών και αντιλήψεων, είπαν, αλλά και οι επισκέψεις σε νέους χώρους και η γνωριμία με ανθρώπους άλλων περιοχών διεύρυναν τους ορίζοντές μας.

Άλλαξε όμως ο τρόπος ζωής τους και η στάση τους απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήματα; Χαρακτηριστικές απαντήσεις όπως «Είμαι πιο προσεκτική και πιο ευαίσθητη σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον» ή «η συμμετοχή μου σε προγράμματα με βοήθησε στο να καταλάβω κάποια προβλήματα που παλιά δεν τα ήξερα σε τόσο βάθος και να δω το πρόβλημα στη σοβαρότητά του» ή «Αρχίσαμε να βλέπουμε τα πράγματα που σχετίζονται με το περιβάλλον με ένα διαφορετικό τρόπο» υποδεικνύουν ότι μία αλλαγή σε αυτούς τους μαθητές συντελείται. Είναι όμως αρκετή αυτή η αλλαγή; Είναι αρκετή μία αλλαγή στάσης, όπως για παράδειγμα ότι η «ανακύκλωση έγινε τρόπος ζωής» για κάποιους μαθητές που πιθανόν ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο θέμα, για να καταστήσει αυτούς τους μαθητές ικανούς στο μέλλον να αναλάβουν ενεργό δράση για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και να κάνουν πράξη αυτά που οι ίδιοι δήλωσαν: «μάθαμε ότι σαν πολίτες θα πρέπει να διεκδικούμε» και «δεν αρκεί να αλλάξουμε εμείς, χρειάζεται να αλλάξει και η κοινωνία».

Σίγουρα κάποιοι μαθητές επηρεάστηκαν περισσότερο από άλλους, παραδέχτηκαν, όμως εμείς θέλουμε να «μεταδώσουμε τη νοοτροπία που πήραμε εμείς και σε άλλους» δήλωσαν χαρακτηριστικά οι συμμετέχοντες απόφοιτοι του στρογγυλού τραπεζιού, οι οποίοι μάλιστα πρόσθεσαν ότι ακόμη και η επιλογή των σπουδών τους δεν ήταν ανεπηρέαστη από την «περιβαλλοντική» τους μαθητική πορεία.

Το στρογγυλό μαθητικό τραπέζι του 6^ου συνεδρίου της ΠΕΕΚΠΕ έκλεισε με ένα ερώτημα που δεν ήταν γνωστό στους παρευρισκόμενους μαθητές:

Αν είσαστε στο Υπουργείο Παιδείας και είχατε τη δυνατότητα να αλλάζατε πράγματα, τι θα αλλάζατε στη Π.Ε. έτσι όπως γίνεται τώρα στο σχολείο;

Οι απαντήσεις έπεσαν βροχή και η συζήτηση ζωήρεψε ακόμη περισσότερο. Από θέσεις γενικές και επαναστατικές όπως «θα άλλαζα τα πάντα» ή «όλα τα μαθήματα να γίνονται σαν παιχνίδι» ή ακόμη και τη διεκδίκηση περισσότερης χρηματοδότησης στις εκδρομές, η συζήτηση κατέληξε στον προβληματισμό των μαθητών για τη μη δυνατότητα συμμετοχής όλων των παιδιών στα προγράμματα Π.Ε., τα οποία μάλιστα χαρακτηρίστηκαν ως «αδικημένα», είτε γιατί δεν γίνεται καθόλου στο σχολείο τους, είτε γιατί ελάχιστοι εκπαιδευτικοί στο σχολείο τους αναλαμβάνουν προγράμματα, ή γιατί ο αριθμός των μαθητών που μπορούν να συμμετέχουν σε μία περιβαλλοντική ομάδα είναι περιορισμένος. Προκειμένου λοιπόν να δραστηριοποιηθούν και να ευαισθητοποιηθούν περισσότεροι μαθητές διατυπώθηκαν προτάσεις, όπως να υπάρχουν περισσότεροι καθηγητές στο κάθε σχολείο που να ασχολούνται με τη Π.Ε. ή να στέλνει το Υπουργείο ειδικό σύμβουλο που θα ενημερώνει όλο το σχολείο για τα περιβαλλοντικά θέματα ή να γίνει το μάθημα υποχρεωτικό.

Μέσα από το διάλογο, επανήλθε στο τραπέζι η πολύ ενδιαφέρουσα συμβιβαστική πρόταση της «εθελοντικής-υποχρεωτικής» Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο σχολείο: «Το μάθημα να γίνει υποχρεωτικό με την έννοια να υπάρχει σε κάθε σχολείο ως δυνατότητα. Η ένταξη όμως στη ΠΕ να είναι εθελοντική» και συμπλήρωσαν «να υπάρχει υποχρεωτικά σε κάθε σχολείο ένας καθηγητής που να ασχολείται με τη ΠΕ, αλλά να διατηρηθεί ο εθελοντικός της χαρακτήρας».

Επίλογος

Σε αυτή την ενδιαφέρουσα συμμετοχική συζήτηση οι μαθητές μίλησαν ανοιχτά και διατύπωσαν προτάσεις. Εντυπωσιακό ήταν ότι, ό, τι αποτελεί αντικείμενο θεωρητικής συζήτησης για την εφαρμογή της Π.Ε. στο ελληνικό σχολείο διατυπώθηκε από τα παιδιά αυθόρμητα. Μίλησαν για τη διαφορετικότητα της διδακτικής προσέγγισης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, το αίσθημα του «εμείς», τη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ανάληψη δράσεων που τους προσελκύουν και αλλάζουν το χαρακτήρα του σχολείου. Διατύπωσαν προτάσεις για το πρόβλημα της έλλειψης χρόνου και της μη επαρκούς ενημέρωσης που εμποδίζει τους περισσότερους μαθητές να βιώσουν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Βρήκαν τη συμβιβαστική λύση στο θέμα της ένταξης της Π.Ε. στο ωρολόγιο πρόγραμμα που αποτελεί το σημείο τριβής τόσο μεταξύ των θεωρητικών της Π.Ε., όσο και μεταξύ των εκπαιδευτικών της πράξης. Μήπως πρέπει τέτοιες ευκαιρίες να δίνονται πιο συχνά και να αρχίσουμε να ακούμε προσεκτικά τη φωνή τους;

Η συζήτηση που έγινε στο μαθητικό στρογγυλό τραπέζι του 6^ου συνεδρίου της ΠΕΕΚΠΕ με θέμα «Οι μαθητές μιλούν για τη Περιβαλλοντική Εκπαίδευση» βρίσκεται αναρτημένη στη διεύθυνση: https://www.youtube.com/watch?v=RznKST1HIyk

Ευχαριστίες

Οι μαθητές που συμμετείχαν στη διαδικασία ήταν από το 26ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, το 3ο Γυμνάσιο Καλαμαριάς, το 1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου-Κορδελιού, το 4ο Γυμνάσιο Σταυρούπολης, το 1ο Γυμνάσιο Τριανδρίας, το 1ο Γυμνάσιο Χορτιάτη-Ασβεστοχωρίου, το Πειραματικό Λύκειο ΑΠΘ, το 1ο Γενικό Λύκειο Θερμαϊκού, το ΕΠΑΛ Αγίου Αθανασίου, το 3ο Γενικό Λύκειο Πολίχνης και το Γυμνάσιο -Λύκειο Γουβών Ηρακλείου Κρήτης. Στη διαδικασία συμμετείχαν και απόφοιτοι του Πειραματικού Σχολείου ΑΠΘ. Όλους αυτούς τους μαθητές και τους φοιτητές που συμμετείχαν σε αυτή τη διαδικασία, που μπορεί να αποτελέσει κατά κάποιο τρόπο και μια διαδικασία αξιολόγησης του θεσμού της Π.Ε, για την εδραίωση και εξέλιξη του στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, η ΠΕΕΚΠΕ και το Παράρτημα της στην Κεν. Μακεδονία, θέλουν να τους εκφράσουν τις θερμές ευχαριστίες τους.