Η δυνατότητα συνεργατικής διαχείρισης της ύδρευσης-αποχέτευσης. Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης

Η ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης-αποχέτευσης αποτελεί μέρος της επιχειρούμενης ιδιωτικοποίησης τομέων στρατηγικής σημασίας για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον (όπως είναι επίσης η ηλεκτρική ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες, οι σιδηροδρομικές μεταφορές, η τροφή, τα απορρίμματα κλπ), και η οποία θα υπονομεύσει κάθε προσπάθεια άσκησης μιας πολιτικής ανεξαρτησίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η επιχειρούμενη στην Ελλάδα ιδιωτικοποίηση κοινωνικών αγαθών, φυσικών πόρων και στρατηγικών τομέων της οικονομίας περιλαμβάνει και την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης-αποχέτευσης της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα, έχουν δρομολογηθεί οι διαδικασίες πώλησης από το δημόσιο της ΕΥΔΑΠ Α.Ε. (Εταιρείας Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας) και της ΕΥΑΘ ΑΕ (Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Θεσσαλονίκης), που το δημόσιο μεταβίβασε στο ΤΑΙΠΕΔ ΑΕ (Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου), μετατρέποντας έτσι μια δημόσια περιουσία σε ιδιωτική.

 Το κίνημα στη Θεσσαλονίκη – Η Κίνηση 136

 Στην Ελλάδα, το κύριο κίνημα κατά της ιδιωτικοποίησης και υπέρ της δημόσιας-κοινωνικής διαχείρισης του νερού εμφανίσθηκε το 2011 στη Θεσσαλονίκη με την «Κίνηση 136» [1,2]. Η Κ136 αποτελεί μια πρωτοβουλία πολιτών «από τα κάτω», ανεξάρτητη από πολιτικά κόμματα, ιδιωτικές εταιρίες και κάθε είδους πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Λειτουργεί αμεσοδημοκρατικά (γενική συνέλευση κάθε βδομάδα) και αγωνίζεται εδώ και 2 χρόνια ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ και για να περάσει το νερό της Θεσσαλονίκης συνεργατικά στα χέρια των πολιτών. Η βασική ιδέα της κίνησης – από την οποία πήρε και το όνομά της - είναι ότι με 136 ευρώ ανά υδρόμετρο (ουσιαστικά ανά νοικοκυριό), οι πολίτες μπορούν να πάρουν στα χέρια τους τη διαχείριση της ΕΥΑΘ (που πωλείται από το δημόσιο) και να ξαναγίνει το πόσιμο νερό κοινωνικό αγαθό, αποτρέποντας έτσι την ιδιωτικοποίηση [3]. Γιατί παντού στον κόσμο, όπου υπήρξε ιδιωτικοποίηση, αυτή συνοδεύθηκε από αύξηση των τιμολογίων και της απώλειας νερού και υποβάθμιση της ποιότητας του νερού και των υποδομών [4-7].

Στα δύο αυτά χρόνια, η Κ136 οργάνωσε δεκάδες συγκεντρώσεις σε κάθε δήμο, σε κάθε γειτονιά της Θεσσαλονίκης ενημερώνοντας τους πολίτες για τις επιπτώσεις της ιδιωτικοποίησης, ενώ παράλληλα προετοίμαζε τη διεξοδική συνέχιση του αγώνα για την περίπτωση, που οι διαδικασίες ιδιωτικοποίησης προχωρούσαν. Για την περίπτωση αυτή, η Κ136 προώθησε τη δημιουργία μη κερδοσκοπικών συνεταιρισμών νερού σε κάθε δήμο της περιοχής Θεσσαλονίκης με στόχο να πάρουν οι ίδιοι οι πολίτες συνεργατικά το νερό στα χέρια τους και όχι κάποια ιδιωτική εταιρία.

 Η δημιουργία των μη κερδοσκοπικών συνεταιρισμών

 Τα καταστατικά των συνεταιρισμών ορίζουν ότι οι συνεταιρισμοί είναι μη κερδοσκοπικοί, λειτουργούν αμεσοδημοκρατικά (ένα άτομο – μία ψήφος, ανεξάρτητα από τον αριθμό των μερίδων που κατέχει ο καθένας και που δεν μπορεί να είναι πάνω από έξι) και με βάση τις αρχές της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.

Έτσι, όταν την άνοιξη του 2013 το ΤΑΙΠΕΔ προκήρυξε την πώληση του 51% της ΕΥΑΘ, η Κ136 είχε ήδη συμβάλλει στη δημιουργία των πρώτων 6 συνεταιρισμών νερού (1^ης, 4^ης, 5^ης Δημοτικής Κοινότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη, Δήμου Ευόσμου-Κορδελιού και Αλληλεγγύης Κ136, στον οποίο συμμετέχουν πολίτες εκτός Θεσσαλονίκης, από την υπόλοιπη Ελλάδα και από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες). Αυτοί με τη σειρά τους δημιούργησαν την Ένωση των μη κερδοσκοπικών Συνεταιρισμών Νερού των Δήμων της περιοχής Θεσσαλονίκης με την επωνυμία «Ένωση Πολιτών για το Νερό», η οποία κατέθεσε πρόταση Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος στο ΤΑΙΠΕΔ για την απόκτηση του 51% της ΕΥΑΘ.

Και συνεχίζοντας, βρίσκονται στη φάση νομιμοποίησής τους οι συνεταιρισμοί της 3^ης Δημοτικής Κοινότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, Δήμου Καλαμαριάς και Δήμου Αμπελοκήπων-Μενεμένης, ενώ έχει ήδη δρομολογηθεί η δημιουργία συνεταιρισμών και στους υπόλοιπους δήμους. Κάθε νέος συνεταιρισμός εντάσσεται στην ένωση, όπως άλλωστε προβλέπει το καταστατικό του, καθώς και το καταστατικό της ένωσης.

Οι παραπάνω αναφερόμενοι συνεταιρισμοί αντιστοιχούν γεωγραφικά στο 55% περίπου του πληθυσμού της περιοχής Θεσσαλονίκης, που εξυπηρετείται από την ΕΥΑΘ. Στους συνεταιρισμούς αυτούς δραστηριοποιούνται εκατοντάδες εθελοντές, ενώ χιλιάδες πολίτες δηλώνουν στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης ότι στηρίζουν τις πρωτοβουλίες της Κ136. Είναι χαρακτηριστικό το αποτέλεσμα δημοσκόπησης τοπικής εφημερίδας, που έδειξε ότι το 75% των πολιτών τάσσεται υπέρ της πρότασης της Κ136.

 Υποστήριξη από την ελληνική κοινωνία, τα παγκόσμια και ευρωπαϊκά κινήματα νερού

 Η Κ136 συμμετέχει ενεργά στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο δίκτυο συλλογικοτήτων κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού. Ως μέλος πλέον του παγκόσμιου κινήματος, που έχει ως κοινό όραμα «το νερό είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα», συμμετείχε – μεταξύ άλλων – και στο Εναλλακτικό Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό - FAME (Forum Alternatif Mondial de l’Eau), στη Μασσαλία το Μάρτιο του 2012 και συνυπέγραψε τη Διακήρυξή του, που αναφέρει ρητά ότι το νερό είναι βασικό στοιχείο της ζωής στον πλανήτη, θεμελιώδες και αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα, απορρίπτει κάθε μορφή ιδιωτικοποίησης του νερού, απορρίπτει την έννοια της σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, τάσσεται υπέρ της δημόσιας διαχείρισης των υδάτων και υπέρ της διαχείρισης από τους ίδιους τους πολίτες, διακηρύσσει ότι η διαχείριση του νερού πρέπει να είναι δημόσια, συνεταιριστική, συμμετοχική, δίκαιη και μη-κερδοσκοπική και προωθεί, δημιουργεί και ενισχύει συμπράξεις δημοσίου-κοινοτικού τομέα (των πολιτών) [8].

Η διεθνής απήχηση του κινήματος για το νερό της Θεσσαλονίκης καταγράφεται σ’ ένα πρωτότυπο στο είδος του βιβλίο, που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2012 με τίτλο «Επαναδημοτικοποίηση: Επιστρέφοντας το νερό σε δημόσια χέρια» από τους διεθνείς φορείς: Corporate Europe Observatory (CEO), Transnational Institute (TNI), Municipal Services Project (MSP). Το βιβλίο κάνει ειδική αναφορά στη Θεσσαλονίκη και στην «Κίνηση 136» χαρακτηρίζοντάς την ως μια προσπάθεια να προκαταλάβει την ιδιωτικοποίηση, πριν αυτή εφαρμοσθεί, με μια ελκυστική συγκεκριμένη εναλλακτική λύση, μια πραγματικά εμπνευσμένη αντανάκλαση της αυξανόμενης δύναμης και ευαισθητοποίησης των δικτύων δικαιοσύνης νερού [9].

Αποτέλεσμα αυτής της διεθνούς απήχησης αποτελεί και η αξιοσημείωτη διεθνής αλληλεγγύη στην Κ136, που οδήγησε στην ίδρυση ενός ειδικού συνεταιρισμού Αλληλεγγύης, στον οποίο εγγράφονται ως μέλη πολίτες εκτός Θεσσαλονίκης, από την υπόλοιπη Ελλάδα και από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.

Και μόνον η ανακοίνωση ότι η Ένωση Πολιτών για το Νερό κατέθεσε πρόταση στο ΤΑΙΠΕΔ για τη συνεργατική απόκτηση της ΕΥΑΘ ενάντια στην ιδιωτικοποίηση, έφερε «τα πάνω – κάτω» στην κοινή γνώμη της Ελλάδας και της Ευρώπης. Δεκάδες ελληνικά και ευρωπαϊκά ΜΜΕ αναδημοσιεύουν τη συνεργατική πρόταση της Ένωσης Πολιτών για το Νερό, αναγνωρίζοντας τη δύναμη και τις δυνατότητες, που έχουν οι πολίτες όταν ενεργούν ενωμένοι, με όραμα και καθαρή στρατηγική.

Τώρα πλέον η υποστήριξη στην Κ136 είναι συντριπτική και με ενθουσιασμό από τους πολίτες της Θεσσαλονίκης και όλης της Ελλάδας. Όχι μόνο τα παγκόσμια και ευρωπαϊκά κινήματα νερού (ενεργό μέλος των οποίων είναι εδώ και 2 χρόνια η Κ136), το παγκόσμιο σύμβολο του αγώνα για το νερό, ο Oscar Olivera (ηγετική μορφή των αιματηρών αγώνων του λαού της Βολιβίας κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού), η Καναδή ακτιβίστρια δημοσιογράφος και συγγραφέας Naomi Klein (στις ομιλίες της στη Θεσσαλονίκη χαρακτήρισε συναρπαστική την πρόταση της Κ136), δημοτικά συμβούλια όλων των δήμων της Θεσσαλονίκης, που έχουν πάρει ομόφωνες αποφάσεις κατά της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ (και με παρεμβάσεις της Κ136 στις συνεδριάσεις τους).

Η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας, σε ειδική συνεδρίαση όπου συζητήθηκε η πρότασή της Κ136, έχει πάρει ομόφωνη απόφαση να διεκδικήσει την ΕΥΑΘ Α.Ε. από το Ελληνικό Δημόσιο και αν αυτό δεν επιτευχθεί, να συνεργαστεί με την Κ136 (την "Ένωση Πολιτών για το Νερό”) στη διεκδίκηση της ΕΥΑΘ από τους πολίτες, με την υποστήριξη και συμμετοχή των Δήμων του Νομού Θεσσαλονίκης.

Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η πρόταση για δημοψήφισμα κατά της ιδιωτικοποίησης, που προωθεί το συντονιστικό φορέων και πολιτών της Θεσσαλονίκης “SOSτε το νερό”, που δημιουργήθηκε πρόσφατα (28 Μαρτίου 2013) με πρωτοβουλία του σωματείου εργαζομένων της ΕΥΑΘ, στο οποίο το συντονιστικό η Κ136 συμμετέχει από την ίδρυσή του.

Η συνεργατική πρόταση με απλά λόγια

Η πρόταση που κατέθεσε η “Ένωση Πολιτών για το Νερό” στο ΤΑΙΠΕΔ ανταποκρίνεται σε όλα τα χρηματοοικονομικά, νομικά και τεχνογνωστικά κριτήρια.

Η πρόταση με απλά λόγια είναι η εξής [10]:

• Το 51% των μετοχών της ΕΥΑΘ, που πωλείται από το ΤΑΙΠΕΔ, περνά στους ενωμένους μη κερδοσκοπικούς συνεταιρισμούς νερού και έτσι περνά συλλογικά στα χέρια των πολιτών, οι οποίοι γίνονται μέλη των συνεταιρισμών κατέχοντας ο κάθε πολίτης συνεταιριστική μερίδα και όχι μετοχή της ΕΥΑΘ (αυτές τις κατέχουν οι πολίτες συλλογικά διαμέσου των συνεταιρισμών).
• Η εξαγορά του 51% της ΕΥΑΘ γίνεται από τους πολίτες, ενώ το απαιτούμενο ποσό συγκεντρώνεται μέσω των συνεταιριστικών μερίδων και με την υποστήριξη μίας ομάδας 22 φορέων (Επενδυτές Κοινωνικής Ευθύνης – ΕΚΕ) από Γαλλία, Ιταλία, Αγγλία, Γερμανία, Δανία, Νορβηγία και ΗΠΑ. Στην ομάδα αυτή συμμετέχουν ηθικές - μη κερδοσκοπικές - κοινωνικές συνεταιριστικές τράπεζες με αυτοδιαχειριζόμενες συλλογικότητες που παρέχουν μικροδάνεια, κοινωνικοί συνεταιρισμοί, πιστωτικοί φορείς εργατικών συνδικάτων, φορείς ενίσχυσης δίκαιου εμπορίου, μη κερδοσκοπικά και κοινωφελή ιδρύματα, φορείς που λειτουργούν στο πλαίσιο της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας.
• Οι ΕΚΕ δεν θα είναι ιδιοκτήτες των μετοχών της ΕΥΑΘ ούτε επιθυμούν να είναι ιδιοκτήτες των συνεταιριστικών μερίδων της Ένωσης Πολιτών για το Νερό. Ιδιοκτήτες θα είναι οι πολίτες διαμέσου των ενωμένων συνεταιρισμών νερού.
• Οι ΕΚΕ δεν δανείζουν χρήματα ούτε στην Ένωση Πολιτών για το Νερό, ούτε στους συνεταιρισμούς-μέλη της (ούτε φυσικά στην Κ136).
• Οι ΕΚΕ θα παρέχουν πολύ χαμηλότοκο μικροδάνειο στον κάθε πολίτη για να μπορέσει να αποκτήσει αμέσως συνεταιριστική μερίδα (αυτό αφορά ιδιαίτερα όσους έχουν οικονομική δυσχέρεια). Οι πολίτες θα μπορούν φυσικά, να αποκτούν συνεταιριστική μερίδα και με τον τρόπο, που καθορίζουν τα καταστατικά των συνεταιρισμών-μελών της Ένωσης Πολιτών για το Νερό.
• Στόχος είναι να αποκτήσουν όλοι οι πολίτες (ουσιαστικά ανά υδρόμετρο) συνεταιριστική μερίδα, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, διότι έτσι θα καρπώνονται τα πλεονάσματα των τιμολογίων της ΕΥΑΘ (δηλαδή, τα σημερινά κέρδη της ΕΥΑΘ που πάνε στο δημόσιο) αποσβένοντας γρήγορα τις μερίδες σε πρώτη φάση, ενώ σε δεύτερη φάση, τα τιμολόγια νερού θα είναι χαμηλότερα (αυτό θα πει μη κερδοσκοπική διαχείριση της ΕΥΑΘ).
• Τα παραπάνω θα συμβούν, διότι σύμφωνα με τα καταστατικά των συνεταιρισμών και της ένωσής τους, σκοπός είναι η εξαγορά και η μη κερδοσκοπική διαχείριση της ΕΥΑΘ Α.Ε., καθώς και η παροχή νερού στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις με υψηλή ποιότητα, χαμηλές τιμές, προστασία του περιβάλλοντος, δημοκρατική λειτουργία και κοινωνική δικαιοσύνη.
• Η απόκτηση συνεταιριστικών μερίδων από όλους τους πολίτες είναι μια πολύπλοκη διαδικασία με χιλιάδες συναλλαγές, που προϋποθέτει την ύπαρξη εξειδικευμένων τεχνικών προγραμμάτων, που να μπορούν να εξυπηρετήσουν γρήγορα τέτοιες μαζικές συναλλαγές. Γι’ αυτό, μια ομάδα με τους πιο έμπειρους τεχνικούς συμβούλους παγκόσμια, που κατέχουν αντίστοιχα τεχνικά προγράμματα και τα έχουν ήδη εφαρμόσει σε ακόμα μεγαλύτερη κλίμακα, στηρίζει την πρόταση της ένωσης πολιτών για το νερό. Είναι αυτή η ομάδα άλλωστε, που συνδέεται και εξασφαλίζει τη συμμετοχή των ΕΚΕ στο εγχείρημα.
• Στο θέμα της τεχνογνωσίας, η Ένωση Πολιτών για το Νερό δεν συνεργάζεται με καμιά ξένη εταιρία ύδρευσης-αποχέτευσης. Στηρίζεται στην τεχνογνωσία όλων των σημερινών στελεχών και του προσωπικού της ΕΥΑΘ, διότι ως ομάδα, είναι καλά εκπαιδευμένοι και έχουν παράγει αξιέπαινα αποτελέσματα, τα οποία είναι εμφανή στις ετήσιες εκθέσεις της εταιρείας και τις οικονομικές καταστάσεις. Η ομάδα αυτή παραμένει.

 Η συνεργατική πρόταση στον αντίποδα της “θατσερικής ιδιωτικοποίησης” και του “λαϊκού καπιταλισμού”

 Σε άλλα μέρη του κόσμου έχουν γίνει ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων αγαθών με διαδικασίες “τύπου Θάτσερ” ή τύπου “λαϊκού καπιταλισμού”, κατά τις οποίες δόθηκε η δυνατότητα τόσο στους πολίτες ατομικά να αγοράσουν μετοχές όσο και σε ιδιωτικές εταιρείες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι πολίτες είναι ανοργάνωτοι μικρομέτοχοι και έτσι, οι εταιρείες-μεγαλομέτοχοι έχουν υπό τον έλεγχό τους τις αποφάσεις και τα υπερκέρδη.

Η συνεργατική πρόταση της “Ένωσης Πολιτών για το Νερό” βρίσκεται στον αντίποδα αυτών των διαδικασιών, διότι οι μετοχές της ΕΥΑΘ περνούν στους ενωμένους μη κερδοσκοπικούς συνεταιρισμούς νερού και έτσι περνούν συλλογικά στα χέρια των πολιτών. Οι πολίτες γίνονται μέλη των συνεταιρισμών κατέχοντας συνεταιριστικές μερίδες και όχι μετοχές της ΕΥΑΘ. Οι συνεταιριστικές μερίδες δεν “παίζονται” στο χρηματιστήριο όπως οι μετοχές, απαγορεύεται από το νόμο. Κάθε πολίτης έχει μία ψήφο ανεξάρτητα από τον αριθμό των μερίδων του, που είναι το πολύ έξι (και άρα, ποτέ καμιά εταιρεία δεν μπορεί να ελέγξει τους συνεταιρισμούς και την ΕΥΑΘ).

Η πρόταση της Κ136 και της Ένωσης πολιτών για το Νερό εξασφαλίζει ότι οι ίδιοι οι πολίτες συνεργατικά και αμεσοδημοκρατικά κατέχουν, ελέγχουν και διαχειρίζονται το νερό ως κοινό αγαθό και ανθρώπινο δικαίωμα και όχι ως εμπόρευμα.

 Βιβλιογραφία

 [1]       Κίνηση 136, Ένας χρόνος αγώνα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και για να περάσει το νερό της Θεσσαλονίκης στα χέρια των πολιτών, Διαλεκτικά, 16.7.2012, www.dialektika.gr

[2]       Κίνηση 136, 2011-2013: Δύο χρόνια αγώνες ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ και για να περάσει το νερό συνεργατικά στα χέρια των πολιτών, Διαλεκτικά, 29.5.2013, www.dialektika.gr

[3]       Νικολάου Κ., Μια συνεργατική πρόταση για να περάσει το πόσιμο νερό στα χέρια των πολιτών, Διαλεκτικά, 29.11.2011, www.dialektika.gr

[4]       Νικολάου Κ., Ιδιωτικοποίηση νερού: η εφαρμογή ενός παγκόσμια αποτυχημένου μοντέλου, Ελευθεροτυπία, 19.3.2013

[5]       Νικολάου Κ., Η ιδιωτικοποίηση του νερού βλάπτει σοβαρά την υγεία και το περιβάλλον, Αγγελιοφόρος, 3.6.2012

[6]       Νικολάου Κ., Ακρωτηριασμός της επιστήμης, της λογικής και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, EgnatiaPost, 7.6.2013

[7]       Νικολάου Κ., Το νερό στον κόσμο: Κοινωνικό αγαθό ή εμπόρευμα; Διαλεκτικά, 22.3.2012, www.dialektika.gr

[8]       Διακήρυξη του Εναλλακτικού Παγκόσμιου Φόρουμ για το Νερό, Μασσαλία, Διαλεκτικά, 28.4.2012, www.dialektika.gr

[9]       Νικολάου Κ., Επιστρέφοντας το νερό σε δημόσια χέρια: Ένα πρωτότυπο βιβλίο βασισμένο σε διεθνείς έρευνες, Διαλεκτικά, 5.4.2012, www.dialektika.gr

[10]     Ένωση Πολιτών για το Νερό, Η συνεταιριστική πρόταση για την απόκτηση του 51% της ΕΥΑΘ, που κατέθεσε η «Ένωση Πολιτών για το Νερό» στο ΤΑΙΠΕΔ, Διαλεκτικά, 2.5.2013, www.dialektika.gr