Special Colors

Περίληψη
Το eTwinning έργο Special Colors υλοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 2021-2022 σε συνεργασία 14 σχολικών μονάδων με σκοπό να διευρυνθεί κατά τη μάθηση το βιωματικό ερέθισμα, δια μέσου της σύλληψης της εικόνας, κάνοντας χρήση της φωτογραφικής μηχανής. Οι δραστηριότητες ενσωματώθηκαν σε γνωστικά αντικείμενα του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ με τους αντίστοιχους γνωστικούς άξονες αποκτώντας διαθεματική προσέγγιση. Στόχος ήταν 6 μαθητές με βοηθό τη φωτογραφική μηχανή να εξετάσουν τα χρώματα του φθινοπώρου απαθανατίζοντας μοναδικές στιγμές ώστε στο τέλος του έργου, ύστερα από επιλογή και ανταλλαγή φωτογραφιών μεταξύ των συμμετεχόντων σχολείων να πραγματοποιηθεί έκθεση φωτογραφιών. Μέσα από τη φωτογραφία το σχολείο μας μαζί με τα συνεργαζόμενα βρήκαμε τη δική μας εθνική και διεθνή γλώσσα επικοινωνίας. Η συμμετοχή των μαθητών στο έργο επέτρεψε τη παραγωγή, την ανάπτυξη και την εφαρμογή νέων ιδεών όπως η χρήση μιας πρακτικής (φωτογραφικής μηχανής) που δεν είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν, η υποστήριξη του από Web 2 εργαλεία το παρουσίασε ως κάτι διαφορετικό και ελκυστικό ενώ μαθητές από διαφορετικά σχολεία έμαθαν να αλληλοεπιδρούν και να συνεργάζονται με στόχο τη παραγωγή ενός τελικού προϊόντος. 

Λέξεις κλειδιά: φωτογραφία, καινοτομία, συνεργασία, eTwinning, φύση

Εισαγωγή

Η εκπαίδευση είναι μια αξία, που βλέπει σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ζωής και κοινωνίας, συνεπώς όλοι οι μαθητές ανεξαιρέτως θα πρέπει να ολοκληρώνουν μία ελεύθερη και ισότιμη ποιοτική εκπαίδευση. Οι Runco και Jaeger (2012) (όπως αναφέρεται στον Morris, 2019) υποστηρίζουν ότι η ειδική εκπαίδευση είναι μια βιομηχανία που βασίζεται στις ανάγκες, ενώ ο πυρήνας της επιτυχίας της παροχής αποτελεσματικών υπηρεσιών είναι η ακριβής εκτίμηση των αναγκών του μαθητή, του μαθησιακού περιβάλλοντος και η εφαρμογή ενός σχεδίου που ανταποκρίνεται σε αυτές. Ξεφεύγοντας λοιπόν από τον κλασσικό ορισμό της εκπαίδευσης, η καινοτομία σκοπεύει στη βελτίωση των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών, προσδίδοντας ποιοτικά χαρακτηριστικά και επιτρέποντας την εκπαίδευση να αποκτήσει έναν πιο σύνθετο ρόλο σε ένα σύγχρονο περιβάλλον. Σύμφωνα με τους Fuad, Musa και Υusof (2020) η ανακάλυψη στην καινοτομία, θα στρέψει τους μαθητές από τη χρήση απλώς της γνώσης, στη δημιουργία ενός κομματιού νέας γνώσης, κάνοντας τη κέντρο του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος.

Τα «Καινοτόμα Προγράμματα» σχεδιάζονται και λειτουργούν αποτελεσματικά, αλλάζοντας και εμπλουτίζοντας δημιουργικά τον πολιτισμό και την καθημερινότητα του σχολείου (Καράβα, 2018). Η συμμετοχή των μαθητών του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Αλεξάνδρειας στο eTwinning έργο Special Colors στόχευσε να τους προσφέρει ένα περιβάλλον δημιουργικής μάθησης και εφαρμογή καινοτομιών στη διδακτική πράξη. Η δράση του eTwinning λειτουργεί ως εμπνευστής νέων πρακτικών και στρατηγικών μάθησης με την ουσιαστική χρήση εργαλείων ΤΠΕ και άλλων διαδικτυακών εφαρμογών (Σίσκου & Σπυρόπουλος, 2020), έχοντας θετικές επιρροές στη διαθεματική προσέγγιση των σχεδίων εργασίας, στον μαθητοκεντρικό προσανατολισμό της εκπαίδευσης, στη προαγωγή της συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών και την υιοθέτηση νέων διδακτικών εργαλείων και μεθόδων (Μπούκλα,2018).

Για την πλειοψηφία των μαθητών η συνεργασία είναι η πιο επιτυχημένη προώθηση προγραμμάτων διδασκαλίας. Το έργο Special Colors  προσέφερε αυθεντική μάθηση, συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικού-μαθητή , μαθητή-μαθητή και έφερε μαθητές από διαφορετικές χώρες σε επαφή ενισχύοντας την αμοιβαία κατανόηση. Σημαντικό όμως ρόλο στην εισαγωγή και ανάπτυξη καινοτομιών παίζει η διαμόρφωση μιας κουλτούρας-συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών ενώ η δυναμική της σχέσης σχολείου-οικογένειας είναι καθοριστική στην εφαρμογή και διάχυση καινοτόμων δράσεων της σχολικής μονάδας παίζοντας καταλυτικό ρόλο στην ύπαρξη καινοτομικού κλίματος. Σε ένα συνεργατικό περιβάλλον, οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν ποικίλες προσεγγίσεις συνεργατικής μάθησης με την εργασία του μαθητή να είναι στο επίκεντρο (Laal, Khtattami-Kermanshahi & Laal, 2013). Μέσα από την υλοποίηση του έργου, η επίτευξη της συνεργασίας με άλλα σχολεία τόσο μεταξύ των εκπαιδευτικών όσο και μεταξύ των μαθητών επέτρεψε την υπέρβαση των ορίων της συμβατικής τάξης και αποκτήθηκε μια ευρωπαϊκή διάσταση.

H υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων όπως είναι το eTwinning υποστηρίζονται από εφαρμογές των ΤΠΕ αποτελώντας αναπόσπαστο μέρος τη διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας και συμπαραστάτη του εμπλεκόμενου εκπαιδευτικού (Ανδρεάδης κ.α, όπως αναφέρεται στους Σίσκου & Σπυρόπουλο, 2020). Εργαλεία των ΤΠΕ όπως είναι τα Web 2.0 παρέχουν μοναδικές ευκαιρίες αλλαγής της διαδικασίας της διδασκαλίας και της φύσης των μαθησιακών εμπειριών ενώ παράλληλα έχουν θετική επίδραση σε πολλές σύγχρονες εκπαιδευτικές προκλήσεις, όπως η συμμετοχή των μαθητών και η αυτονομία στη μάθηση (Θεοδοσιάδου, Κωνσταντινίδης & Πάππος, 2013). Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εξυπηρετήσουν τις διαφορετικές ανάγκες των μαθητών δημιουργώντας διαφοροποιημένες κατευθύνσεις μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας (Tomlison, όπως αναφέρεται στους Θεοδοσιάδου κ.ά. 2014), όπως και να δώσουν ευκαιρίες στους μαθητές να αποκτήσουν έλεγχο των μαθησιακών δραστηριοτήτων (Garcia και Oin, όπως αναφέρεται στους Θεοδοσιάδου κ.ά. 2014), προκλήσεις τις οποίες εξυπηρετεί η ενσωμάτωση των Web 2 εργαλείων στις εκπαιδευτικές πρακτικές τους.

Eνσωμάτωση στη διδακτέα ύλη

Το έργο Special Colors ενσωματώθηκε στην υπάρχουσα διδακτέα ύλη δίνοντας ευκαιρίες στους μαθητές για την ανάπτυξη δημιουργικής μάθησης μέσα από τη φωτογραφία και την απόδραση των μαθητών στη φύση. Οι δραστηριότητες ενσωματώθηκαν στα παρακάτω γνωστικά αντικείμενα και τους αντίστοιχους γνωστικούς άξονες αποκτώντας διαθεματική προσέγγιση. Στο μάθημα των Μαθηματικών οι μαθητές έμαθαν να διακρίνουν σχήματα, εικόνες και αντικείμενα συμμετρικά ως προς τον άξονα συμμετρίας με σκοπό να διαπιστώνουν αν υπάρχει συμμετρία στα φύλλα τα οποία φωτογραφίζουν. Στο μάθημα των Καλλιτεχνικών έμαθαν να συνδυάζουν τις φωτογραφίες που παίρνουν με ένα θέμα που εργάζονται, όπως η παρατήρηση τη φύση και η δημιουργία ενός έργου με βάση αυτή. Επιπλέον να αναμιγνύουν χρώματα και να κατασκευάζουν χειροτεχνίες από φύλλα εκφράζοντας απόψεις για το εικαστικό έργο. Μέσα από το μάθημα της Αυτόνομης Διαβίωσης έμαθαν να επιλέγουν  τα κατάλληλα ρούχα ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες της κάθε εποχής, να αναπτύσσουν αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση και να καλλιεργούν δεξιότητες ομαδικής αλληλεπίδρασης. Να συμμετέχουν σε μακροχρόνιες δραστηριότητες όπως η φωτογραφία. Στο μάθημα της Γεωπονίας έμαθαν να περιγράφουν φυτά και δέντρα που βρίσκονται στο προαύλιο χώρο του σχολείου, να εκτιμούν τη προσφορά τους ως προς τον άνθρωπο και το οικοσύστημα καθώς και να τα περιποιούνται. Η αναγνώριση της ύπαρξης γειτονικών χωρών καλλιεργώντας αξίες σεβασμού, συνεργασίας επιτεύχθηκε μέσα από το μάθημα Κοινωνική-Πολιτική Αγωγή καθώς και να κατανοήσουν τη σημασία της αξιοποίησης του χρόνου δημιουργικά σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο εντός και εκτός σχολείου. Στο μάθημα της Πληροφορικής εξοικειώθηκαν με τη χρήση Web 2.0 εργαλείων και επισημάνθηκε η χρησιμότητα τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ικανότητες συντονισμού χεριών και ματιών, συνδυασμός κινήσεων, επίγνωση του σώματος και του χώρου, βελτίωση της αδρής και της λεπτής κινητικότητας, οπτική αντίληψη ήταν από τους στόχους που είχαν τεθεί στο μάθημα της Γυμναστικής. Οι μαθητές στο μάθημα της Γλώσσας παρατήρησαν και περιέγραψαν πράγματα από το φυσικό περιβάλλον εμπλουτίζοντας λεξιλόγιο από τη φύση.

Υλοποίηση  

Η συμμετοχή στο eTwinning έργο Special Colors έγινε ύστερα από πρόταση σχολείου από τη Τουρκία. Είχε διάρκεια 2 μηνών με το πρόγραμμα να ξεκινά τον Οκτώβριο 2021 και να ολοκληρώνεται το Νοέμβριο. Στο έργο συμμετείχαν 12 σχολεία ειδικής αγωγής, 9 Τουρκία, 1 Ελλάδα, 1 Πολωνία , 2 Πορτογαλία , 1 Ρουμανία με μέση ηλικία μαθητών/τριών 15 ετών. Από το σχολείο μας συμμετείχαν 5 μαθητές, 2 κορίτσια και 3 αγόρια ύστερα από τη συναίνεση των γονέων τους. Οι μαθητές ανταποκρίθηκαν σε σαφείς, ρεαλιστικές, ενσωματωμένες στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών διαθεματικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες του κάθε μήνα και οι οποίες είχαν τεθεί από την παιδαγωγική ομάδα του συγκεκριμένου έργου, επιτεύξιμες στο πλαίσιο του σχολείου και των μαθησιακών δυνατοτήτων τους. Μαθητές από διαφορετικά σχολεία έμαθαν να αλληλοεπιδρούν και να συνεργάζονται με στόχο τη παραγωγή ενός τελικού προϊόντος. Το πνεύμα συνεργασίας και συναδελφικότητας μεταξύ των εκπαιδευτικών, το πνεύμα καινοτομίας και αλλαγής, η ανάπτυξη αισθημάτων εμπιστοσύνης και αναγνώρισης επέτρεψαν το έργο να ολοκληρωθεί με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Οκτώβριος : Με την έναρξη του έργου αφού πήραμε την άδεια των γονέων για τη συμμετοχή των παιδιών τους σε αυτό, επιλέξαμε φωτογραφίες για να παρουσιάσουμε το σχολείο μας, τη πόλη μας, τη χώρα μας. Οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί δημιουργήσαμε αφίσα, σλόγκαν, και Logo για το έργο ώστε να επιλεχθεί αυτά που θα αντιπροσώπευαν το έργο. Με τη βοήθεια του Web 2.0 Wordart οι μαθητές δημιούργησαν συννεφόλεξο βασιζόμενοι στο όνομα του έργου, τη φύση. Πριν όμως οι μαθητές βγούνε στη φύση και τραβήξουν τις πρώτες τους φωτογραφίες, παρακολούθησαν βίντεο με την εξέλιξη της φωτογραφικής μηχανής και τράβηξαν φωτογραφίες από φύλλα που υπήρχαν πάνω στα θρανία τους με τη βοήθεια polaroid, κινητού, ταμπλετ. Τώρα ήταν έτοιμοι να κάνουν το photoshooting του Οκτωβρίου. Από την αυλή του σχολείου τραβήξανε φωτογραφίες από φύλλα που ήταν πεσμένα κάτω, προσπαθώντας να αποτυπώσουν τα διαφορετικά χρώματα, τη διαφορετικότητα τους ως προς το σχήμα, τις πρωινές δροσοσταλίδες που τους έκαναν εντύπωση.

Νοέμβριος: Ο μήνας Νοέμβριος ξεκίνησε με δύο συναντήσεις, μία των εκπαιδευτικών με σκοπό να συζητηθεί η πορεία του έργου και μία των μαθητών για τη μεταξύ τους γνωριμία, η οποία και πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια σχολικού ωραρίου κατόπιν συνεννόησης και προσαρμογής του σχολικού προγράμματος. Στη συνέχεια του έργου, σε προγραμματισμένη μέρα οι συμμετέχοντες μαθητές, με τη καθοδήγηση και τις συμβουλές επαγγελματία φωτογράφου της πόλης, πραγματοποίησαν φωτογραφικές λήψεις, στη τοποθεσία Σιδηροδρομικός Σταθμός Αλεξάνδρειας. Στην ίδια τοποθεσία οι μαθητές πραγματοποίησαν το photoshooting του Νοεμβρίου με τη βοήθεια της κάμερας του ταμπλετ και της Polaroid. Οι μαθητές εξερεύνησαν την ομορφιά της τοποθεσίας μέσα από τα χρώματα του φθινοπώρου, πήρανε λήψεις και παίξανε με τα φύλλα ξεκλειδώνοντας τη δημιουργικότητα τους. Για την επόμενη δραστηριότητα σε κάθε συμμετέχων σχολείο δόθηκε από ένα γράμμα από το όνομα του προγράμματος. Ο κάθε συμμετέχων εκπαιδευτικός έπρεπε να δημιουργήσει μία πρόταση με αυτό το γράμμα ώστε να δημιουργηθεί το ποίημα του έργου Special Colors. Το δικό μας γράμμα ήταν το Ο και ο στίχος μας «Observe the beauty”.  Στο τέλος του μήνα για να πραγματοποιηθεί η έκθεση φωτογραφιών του προγράμματος το κάθε σχολείο επέλεξε 5 φωτογραφίες από το σύνολο που είχε τραβήξει ενώ στη συνέχεια έγινε η ανταλλαγή τους μαζί με το όνομα του κάθε μαθητή που είχε κάνει τη λήψη. Η επιλογή αυτών των 5 φωτογραφιών από το κάθε σχολείο αντιστοιχούσε σε ένα μήνα για τη δημιουργία ημερολογίου του 2022. Στους συμμετέχοντες μαθητές δόθηκαν βεβαιώσεις συμμετοχής από τους ιδρυτές του έργου.

Η χαρά για τη συμμετοχή μας στο eTwinning έργο Special Colors, ολοκληρώθηκε με την επιβράβευση μας με την eTwinning Quality Label, υποδεικνύοντας ότι έχουμε πετύχει ένα συγκεκριμένο εθνικό και ευρωπαϊκό πρότυπο.

Περιβαλλοντική διάσταση

Ο άνθρωπος μέσα από τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής, βοηθά στη παρατήρηση και την ευαισθητοποίηση του γύρω από διάφορα περιβαλλοντικά ζητήματα. Η συμμετοχή των μαθητών στο έργο Special Colors και ο τρόπος με τον οποίον προσέγγισαν τη φύση, επέτρεψε να ενισχυθούν συναισθήματα και ενδιαφέρον για το περιβάλλον, διάθεση για ενεργό συμμετοχή και κίνητρα για τη προστασία και τη βελτίωση του. Με την ένταξη περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων στις σχολικές μονάδες, θέτονται οι βάσεις για την απόκτηση περιβαλλοντικής συνείδησης στα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας καθώς αποτελούν  το μελλοντικό έμψυχο υλικό του πλανήτη (Παρασκευόπουλος & Κορφιάτης, 2005). Η χρήση της φωτογραφίας στη διδακτική πράξη επιτρέπει να εξηγήσει, να φωτίσει, να συγκινήσει, να σοκάρει αλλά και να ευαισθητοποιήσει, ώστε να αναπτυχθεί ενσυναίσθηση, ενθουσιασμός και ενδιαφέρον για όψεις και πτυχές της πραγματικότητας. Το κύριο σημείο καμπής στην εποχή των εικόνων είναι η εφεύρεση της φωτογραφίας. Έτσι η αντίληψη του περιβάλλοντος κόσμου διαμεσολαβείτε ολοένα και περισσότερο από εικόνες. Οι εικόνες σχεδιάζουν και σχηματίζουν την κατανόηση μας για τον κόσμο. Η ανάγκη για ειδικές μελέτες περιβαλλοντικής συνείδησης οφείλεται στο γεγονός ότι η αποτελεσματικότητα διαφόρων μεθόδων και μέσων προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οικολογική κουλτούρα. Ιδιαίτερη σημασία έχει η μελέτη της περιβαλλοντικής συνείδησης των νέων, καθώς οι αναπαραστάσεις τους, το ενδιαφέρον τους και η ενεργή στάση απέναντι σε οποιοδήποτε πρόβλημα καθορίζουν το πρόσωπο του μέλλοντος (Cherdymova et. al,2018).

Συμπέρασμα

Σε ένα σύγχρονο περιβάλλον η εκπαίδευση αποκτά έναν πιο σύνθετο ρόλο. Η φωτογραφική τέχνη είναι ένα από τα εργαλεία που ασκούν το μάτι του ανθρώπου στο να βλέπει με νέους τρόπους από διαφορετικές απόψεις κα με διαφορετικά κριτήρια. Η παρατήρηση των χρωμάτων του φθινοπώρου επέτρεψε τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες να μάθουν να βλέπουν πράγματα που δεν παρατηρούσαν. Η φωτογράφηση δεν ήταν απλά μια ακόμα χρήση συσκευών, ήταν η εισαγωγή σε μία τέχνη που αποτυπώνει εικόνες, άσκηση σε μια δεξιότητα που απαιτεί συντονισμό και μία μορφή έκφρασης. Όλοι οι συμμετέχοντες μαθητές στη διάρκεια του έργου έβλεπαν με τη «ματιά του φωτογράφου-ρεπόρτερ»,  ενώ η έκθεση φωτογραφιών ανέδειξε τον πλούτο των εμπειριών τους αλλά και τις φυσικές φθινοπωρινές ομορφιές του κάθε τόπου. Μέσα από το έργο αναδείχθηκε ένας νέος τρόπος επικοινωνίας και συνεργασίας με ευρωπαϊκά σχολεία προσθέτοντας φρεσκάδα και πρωτοτυπία στη γνώριμη και προβλέψιμη παραδοσιακή διδασκαλία για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Η χρήση νέων τεχνολογιών έδωσε τη δυνατότητα σε όλους τους εμπλεκόμενους να αναπτύξουν τις τεχνολογικές δεξιότητες τους σε αυθεντικές καταστάσεις μάθησης. Αποτέλεσε ένα είδος ηλεκτρονικής αδελφοποίησης των συνεργαζόμενων σχολείων ενισχύοντας την διαδικτυακή συνεργασία. Στη μαθησιακή διεργασία η ομάδα είναι πολύ σημαντική καθώς γνωρίζουμε ότι «τα παιδιά μέσα από τη συνεργασία μαθαίνουν τα γνωστικά αντικείμενα καλύτερα» με τρόπο που είναι πιο άμεσα εφαρμόσιμος, ενώ παράλληλα καλλιεργούν μια αρκετά ευρύτερη κλίμακα δεξιοτήτων. Στη διάρκεια ανάπτυξης του έργου οι μαθητές εξερεύνησαν την ομορφιά της φύσης μέσα από τα ζεστά χρώματα του φθινοπώρου, παρατήρησαν τη διαφορετικότητα των φύλλων και των χρωμάτων, αναδύθηκαν αισθήματα προστασίας της και επιδόθηκαν στη τέχνη της φωτογραφίας μέσα από τις διασκεδαστικές πτυχές της.

Αναφορές

Bayanova, A., Cherdymova, E., Grigoriev, S., Karpenko, Maskin, N., Romanchenko, L., Romashkova, O. & Vorobyeva, K. (2018). Photo Exhibition Influence on Student Enviromental Consciousness Formation, Ekoloji 27,106,1271-1278, Retrieved January 25 ,2023, from: http://www.ekolojidergisi.com/article/photo-exhibition-influence-on-student-environmental-consciousness-formation-5412

Faud, D., Musa, K & Yusof. H. (2020). Innovation in Education. Journal of Educational and Indigenous Studies.Vol: 2 (1), 2020, Retrieved June 16,2022, from: https://www.researchgate.net/publication/352569560_Innovation_in_Education

Laal, M., Khattamai-Kermansbahi, Z., Laal, M. (2013). Teaching and education; collaborative style. In: 5^th World Conference on Educational Science-WCES 2013, Procedia DOI:10.1016/j.sbspro.2014.01.890

Morris, N. (2019). Innovation in Special Education. Gannon University C.H.E.S.S. 5^th Annual Conference February 16,2019: C.H.E.S.S Conference, Retrieved June 10,2022, from: https://www.gannon.edu/uploadedfiles/content/morris(2019).pdf

Θεοδοσιάδου, Δ., Κωνσταντινίδης, Α., Πάππος, Χ. (2014). Εργαλεία Web 2.0 και δημιουργική αξιοποίηση τους για την ενίσχυση της μάθησης. Στο: Σαμαρά, Θ., Κούσλογλου, Ε., Σαλονικίδης, Ι. & Τζιμόπουλους, Ν. (επιμ.), Πρακτικά 3^ου Πανελλήνιου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου με θέμα: « Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στη διδακτική πράξη» Νάουσα 4-6 Απριλίου 2014, 143-151, Νάουσα.

Καράβα, Φ. (2018). Καινοτόμα Προγράμματα και Καινοτόμες Μέθοδοι Διδασκαλίας στην Α/βάθμια Εκπαίδευση-Βαθμός αποδοχής από τους εκπαιδευτικούς και εμπόδια στην εφαρμογή τους (Προπτυχιακή εργασία). Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Μπούκλα, Ε. (2018). Η αξιοποίηση συνεργατικών δράσεων eTwinning στη Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Διπλωματική εργασία). Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Παρασκευόπουλος, Σ. & Κορφιάτης, Κ. (2005). Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Θεωρίες και μέθοδοι. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη, Θεσσαλονίκη

Σίσκου, Θ. & Σπυρόπουλος, Δ. (2020). Έργα eTwinning: αποτυπώνοντας τις εμπειρίες των εμπλεκομένων εκπαιδευτικών μέσα από τη συνεργατικότητα και τη διαθεματικότητα. Μία προσπάθεια διερεύνησης της ικανοποίησης των συμμετεχόντων. International Journal of Educational Innovation. Vol: 2,2020, Retrieved May 10, 2022. From https://journal.eepek.gr/manuscript/erga-etwinning-apotyponontas-tis-empeiries-ton-emplekomenon-ekpaideytikon-mesa-apo-ti-synergatikotita-kai-ti-diathematikotita-mia-prospatheia-diereynisis-tis-ikanopoiisis-ton-symmetechontonvuWM20CyJB

Η Γιάντσιου Ευαγγελία είναι εκπαιδευτικός ΠΕ 03, Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Αλεξάνδρειας, MEd: Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση liyia@live.com