Τοπικό Θεματικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: «Αειφορική Διαχείριση των μνημείων της Θεσσαλονίκης και της ιστορικής μαρτυρίας»

Τα Γραφεία Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της διαρκούς στήριξης των εκπαιδευτικών, που υλοποιούν προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ανέλαβαν την πρωτοβουλία της ίδρυσης του Τοπικού Θεματικού Δικτύου Π.Ε.: «Αειφορική διαχείριση των μνημείων της Θεσσαλονίκης και της ιστορικής μαρτυρίας» το σχολικό έτος 2015-2016 αναλαμβάνοντας να στηρίξουν με επιμορφωτικά σεμινάρια και εκπαιδευτικό υλικό και το έργο των σχολικών ομάδων, που εντάχθηκαν στο Δίκτυο.

Το αστικό περιβάλλον της πόλης μας προσδιορίζει τις επιμορφωτικές δράσεις των Γραφείων Π.Ε. της Δυτικής Θεσσαλονίκης. Η Θεσσαλονίκη, μια πόλη με ιστορία 2300 ετών, έχει να παρουσιάσει έναν σημαντικό αριθμό μνημείων από διάφορες ιστορικές περιόδους, που είναι ανάγκη να αναδειχθούν, να διασωθούν και να προστατευτούν. Η θεματική του Τοπικού Δικτύου σχετίζεται με την πολιτιστική κληρονομιά στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης για την Αειφορία. Το σκεπτικό ανάπτυξης του Δικτύου είναι ότι το περιβάλλον, η ιστορία, ο πολιτισμός είναι έννοιες που βρίσκονται σε διαρκή αλληλεξάρτηση. Η δυναμική της ανάπτυξης και η δυναμική της διατήρησης των μνημείων, μπορούν και πρέπει να συν-υπάρχουν, να συνομιλούν και να συντίθενται στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών, που είναι σε θέση να αναλαμβάνουν δράση εφαρμόζοντας στρατηγικές αειφορικής διαχείρισής τους για το παρόν, αλλά και το μέλλον

Σκοπός του ΤΘΔ: «Αειφορική διαχείριση των μνημείων της Θεσσαλονίκης» είναι να γίνει πεδίο προβληματισμού και ανταλλαγής ιδεών ανάμεσα σε μαθητές και εκπαιδευτικούς, στην εκπαιδευτική κοινότητα και την τοπική κοινωνία σε θέματα που αφορούν την ανάδειξη, διαχείριση, διατήρηση και προστασία των μνημείων και γενικότερα του πολιτιστικού περιβάλλοντοςστον πλούσιο αρχαιολογικά και ιστορικά αστικό χώρο της πόλης της Θεσσαλονίκης. Βασική επιδίωξη είναι να δημιουργηθεί ένα δίκτυο σχολικών μονάδων και συνεργαζόμενων φορέων, το οποίο θα αποτελεί πυρήνα εμπλοκής της σχολικής κοινότητας σε θέματα, που αφορούν το τοπικό περιβάλλον και την ιστορική μαρτυρία στο πλαίσιο της Εκπαίδευσης για την Αειφορία με όραμα ένα σχολείο ανοιχτό στην ζωή, που προετοιμάζει τους αυριανούς υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες.

Στους στόχους του Τοπικού θεματικού Δικτύου περιλαμβάνονται η επαφή των μαθητών με το τοπικό περιβάλλον (μάθηση επικεντρωμένη στον τόπο) και στοιχεία της πολιτιστικής τους κληρονομιάς, και η ανάπτυξη ενδιαφέροντος και μέριμνας για τη διατήρηση και την προστασία της. Επιπλέον, η διαμόρφωση υπεύθυνης στάσης και συμπεριφοράς σε θέματα τοπικού περιβάλλοντος, η ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, η ανάπτυξη της κοινωνικής συμμετοχής και της συλλογικής δράσης, η συνεργασία εκπαιδευτικών, μαθητών/τριών, γονιών, ειδικών, εμπλεκόμενων ομάδων και Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ζητούμενο είναι η σταδιακή ανάπτυξή των μαθητών/τριών σε αυριανούς ενεργούς πολίτες, που θα έχουν τις δεξιότητες να αντιμετωπίζουν θέματα, που σχετίζονται με την ανάδειξη, διαχείριση, διατήρηση και προστασία των μνημείων και του πολιτιστικού περιβάλλοντος στον πλούσιο αρχαιολογικά και ιστορικά αστικό χώρο της Θεσσαλονίκης.

Το Δίκτυο δραστηριοποιείται στο πλαίσιο εκπόνησης προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και απευθύνεται σε όλους τους εκπαιδευτικούς, όλων των ειδικοτήτων των Νηπιαγωγείων και των Δημοτικών Σχολείων της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης. Συνεργαζόμενοι Φορείς με το Γραφείο Περιβαλλοντικής-Δ/νση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης είναι εκπρόσωποι Δήμων, ΟΤΑ, το ΚΠΕ Ελευθερίου Κορδελιού, Μουσεία, ειδικοί επιστήμονες, και άλλοι φορείς, που δραστηριοποιούνται σ’ αυτόν τον τομέα.

Στα έξι χρόνια λειτουργίας του Δικτύου και σύμφωνα με τους στόχους, που είχαν τεθεί για την οργανωμένη επιστημονική και παιδαγωγική προσέγγιση του θέματος και για την υποστήριξη των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών εκπαιδευτικών, πραγματοποιήθηκε πλήθος επιμορφωτικών σεμιναρίων, ημερίδων, βιωματικών εργαστηρίων, επισκέψεων σε χώρους, που είχαν σχέση με την ανάπτυξη του Δικτύου (επισκέψεις πεδίου) και συναντήσεων εργασίας με σκοπό την ενίσχυση των σχολικών ομάδων στη θεματική του Δικτύου. Μεθοδολογικά, οι συμμετέχοντες στο ΤΔΠΕ είχαν την δυνατότητα να εμπλακούν σε μεθόδους ανακαλυπτικής και βιωματικής μάθησης, διεπιστημονικής θεώρησης, ομαδικής εργασίας και να επιχειρήσουν το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και τον έξω κόσμο. Οι θεματικές ενότητες, που μελετήθηκαν, είναι: (α) αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία του τόπου μας, (β) η ανθρώπινη δραστηριότητα στο χώρο και το χρόνο και η επίδρασή της στο πολιτιστικό περιβάλλον της πόλης μας (διερεύνηση προβλημάτων, αιτιών, συνεπειών και βιώσιμων λύσεων), (γ) ανάληψη πρωτοβουλιών για την αειφόρο διαχείριση των μνημείων και γενικότερα του πολιτιστικού περιβάλλοντος συνεργασία με εμπλεκόμενους φορείς.

Το Τοπικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υποστηρίχθηκε με θέρμη από εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες. Η ανταπόκριση των σχολικών μονάδων και η συμμετοχή τους στο Δίκτυο ήταν μεγάλη. Οι συμμετέχοντες/χουσες εκπαιδευτικοί υλοποίησαν σχολικά Προγράμματα Π.Ε. στη θεματική των μνημείων του τοπικού περιβάλλοντος και της ιστορικής μαρτυρίας με την υποστήριξη του δικτύου και παρεχόμενο εκπαιδευτικό υλικό. Η επικοινωνία και συνεργασία των μελών του δικτύου πραγματοποιήθηκε σε δια ζώσης επιμορφωτικές συναντήσεις. Αναπτύχθηκαν συνεργασίες μεταξύ των εκπαιδευτικών του Δικτύου και των συμμετεχόντων στο δίκτυο σχολείων.

Αποτιμώντας ποιοτικά την πενταετή λειτουργία του Δικτύου σύμφωνα με τη διαζώσης εμπειρία της Υπευθύνου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, την επικοινωνία με τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς και τις αξιολογήσεις στο τέλος κάθε σχολικού έτους, διαπιστώθηκε ότι επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι στόχοι, που τέθηκαν, όπως η επαφή των μαθητών/τριών με τα μνημεία και το πολιτιστικό περιβάλλον του τόπου τους, η διερεύνηση προβλημάτων που συνδέονται με τη διαχείριση και διατήρησή τους, η λήψη αποφάσεων για την ανάδειξη και προστασία τους, η απόκτηση νέων γνώσεων με βιωματικό τρόπο, η δράση μέσα σε κλίμα συνεργασίας, το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και η σύνδεσή του με τη ζωή. Οι σχολικές μονάδες, που μετείχαν στο Δίκτυο, σχεδίασαν και πραγματοποίησαν πλήθος δράσεων. Οι μαθητές/τριες μέσα από την ενεργητική συμμετοχή τους στο Δίκτυο είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τα μνημεία του τόπου τους, να διερευνήσουν προβλήματα που συνδέονται με τη διαχείριση τους, να δράσουν μέσα σε κλίμα συνεργασίας και να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ανάδειξη-διατήρηση-προστασία τους. Παράλληλα μέσω της βιωματικής εκπαίδευσης, της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, της εργασία σε ομάδες, της συνεργασίας εντός και εκτός της σχολικής μονάδας, έμαθαν να ανακαλύπτουν, να ερευνούν, να ενεργοποιούν τη δημιουργικότητά τους, απέκτησαν γνώσεις και δεξιότητες ανέπτυξαν δίαυλους επικοινωνίας, μοιράστηκαν εμπειρίες, σκέψεις και συναισθήματα, εκφράστηκαν δημιουργικά με ποικίλους τρόπους, συνεργάστηκαν με εκπαιδευτικούς και εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας.

Ειδικότερα, μέσα από τις δράσεις που αναπτύχθηκαν, είδαμε μαθητές να εντοπίζουν ένα μνημείο του τόπου τους, να συγκεντρώνουν πληροφορίες για την ιστορία και τη χρήση του, να διερευνούν τη σημασία του, τις απόψεις των άλλων για αυτό, τη σχέση του με τον περιβάλλοντα χώρο, τη σημερινή του κατάσταση, να εντοπίζουν σημάδια υποβάθμισης του και πιθανές αιτίες, να αποφασίσουν και να υλοποιούν δράσεις διατήρησης και προστασίας του με την τοπική κοινότητα κινητοποιώντας την. Η εμπλοκή στο Τοπικό θεματικό Δίκτυο ενεργοποίησε βελτιωτικές αλλαγές στη σχολική και τοπική κοινότητα. Οι σχολικές μονάδες άνοιξαν τος πόρτες τους στον έξω κόσμο ξεφεύγοντας από τον τυπικό εκπαιδευτικό μόνο ρόλο τους με εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες να συνεργάζονται σε δράσεις που συνδέονται με τη ζωή της τοπικής κοινότητας. Και η προσπάθεια συνεχίζεται.

Το ΤΘΔ προσανατολισμένο στην Εκπαίδευση για την Αειφορία, δίνει τη δυνατότητα για διαθεματική, ολιστική και συνεργατική μάθηση, προάγει την κοινωνική ζωή, ενδυναμώνει τις σχέσεις αλληλεπίδρασης εντός και εκτός σχολικής κοινότητας, δίνει τη δυνατότητα για διαμαθητική επικοινωνία, διάδραση, καλλιεργεί αξίες (σεβασμός, υπευθυνότητα). Τα μέλη της σχολικής κοινότητας διδάσκονται την έννοια της αειφορίας. Ο/η μαθητής/μαθήτρια, που νοιάζεται για το τοπικό του περιβάλλον έχει περισσότερες πιθανότητες να εξελιχθεί σε έναν/μια ενεργό και συνειδητοποιημένο πολίτη. Τα οφέλη των σχολείων από τη συμμετοχή τους στο Δίκτυο συνοψίζονται στην 1) ενίσχυση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των μαθητών/τριών και τη σταδιακή τους εξέλιξη σε περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους ενήλικες, που μεριμνούν και ενδιαφέρονται για το περιβάλλον τους 2) διαμόρφωση θετικών συμπεριφορών σε θέματα διατήρησης και προστασίας των μνημείων του τόπου τους 3) προώθηση της συμμετοχής σε κοινές δράσεις με συνεργασία μαθητών/τριών, εκπαιδευτικών, τοπικής κοινωνίας, φορών, εμπλεκόμενων ομάδων για τη βελτίωση του τοπικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής.

Η δράση του Δικτύου και των συμμετεχόντων σχολείων αποτυπώθηκε με τον καλύτερο τρόπο στο Συλλογικό Τόμο, που εξέδωσε το Τοπικό Δίκτυο το 2017 μέσω των Γραφείων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης των ΔΠΕ και ΔΔΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης. Στον εν λόγω Συλλογικό Τόμο, που φέρει τον τίτλο: «Η αειφορία των μνημείων της φύσης και του πολιτισμού» συμπεριλήφθηκαν εργασίες μαθητών Νηπιαγωγείου, Δημοτικού και Γυμνασίου σε μια δημιουργική συνάντηση, που παρουσιάζει πώς το  πολιτιστικό περιβάλλον μπορεί να γίνει πεδίο μαθησιακών δραστηριοτήτων προσφέροντας στους/τις μαθητές/τριες εμπειρίες πραγματικής ζωής.

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ

https://drive.google.com/file/d/1qMWteN65RObaxPrIzThPG4yYWbad0I6T/view

Σταθμό στη λειτουργία του Τοπικού Δικτύου αποτελεί εκτός από την έκδοση του Συλλογικού τόμου και ο νέος θεματικός προσανατολισμός, που δόθηκε στο Δίκτυο το τρέχον σχολικό έτος με αφορμή το επετειακό γεγονός της συμπλήρωσης των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Ο νέος θεματικός προσανατολισμός έχει τον τίτλο: «Το οθωμανικό αποτύπωμα της Θεσσαλονίκης - το περιβάλλον και η ιστορική μνήμη της πόλης από τους οθωμανικούς χρόνους μέχρι σήμερα» και έχει ως σκοπό την ανακάλυψη της μνήμης της πόλης από την οθωμανική περίοδο και τη σύνδεσή της με το παρόν, αλλά και το μέλλον της. Εντάσσεται στο πλαίσιο της προτεινόμενης θεματικής ενότητας για το τρέχον σχολικό έτος “2οο χρόνια από την Επανάσταση-περιβάλλον, πολιτισμός”» (ΥΠΑΙΘ αριθ.137053/ΓΔ4/9-10-2020). Θεματικοί άξονες στο πλαίσιο υλοποίησης Προγραμμάτων Π.Ε. στην προτεινόμενη θεματική αποτελούν: περιβάλλον και τοπική ιστορία, το φυσικό και αστικό περιβάλλον της πόλης τότε και τώρα (τοπογραφία), κτίρια και μνημεία του 19ου αιώνα, μνήμες της επανάστασης στη πόλη/γειτονιά μου (μνημεία-σύνδεση με ιστορικά γεγονότα & παραδόσεις). Για την υποστήριξη των σχολικών μονάδων και των εκπαιδευτικών στο νέο θεματικό προσανατολισμού του ΤΘΔ πραγματοποιήθηκαν από τα Γραφεία Περιβαλλοντικής ΔΠΕ και ΔΔΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης σειρά επιμορφωτικών δράσεων με σκοπό την ανάδειξη των μνημείων της οθωμανικής περιόδου, που αποτελεί μια ακόμα ψηφίδα στο μωσαϊκό της Θεσσαλονίκης.

Η υποστήριξη τoυ Τοπικού Δικτύου Π.Ε. έγινε με τη δημιουργία χώρου επικοινωνίας  μεταξύ των σχολείων του Δικτύου. Τα νέα δεδομένα που προέκυψαν λόγω των έκτακτων υγειονομικών συνθηκών επέβαλαν την χρήση εργαλείων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και την ανάπτυξη ομάδας επικοινωνίας με αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία της δημόσιας ομάδας με θέμα: «Εικόνες της πόλης μέσα από τα μνημεία της», η οποία συμβάλει στην αλληλεπίδραση, στον διαμοιρασμό υλικού μεταξύ των μελών κρατώντας ζωντανό το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και την σχέση τους με το ΤΘΔ.

Η αξιολόγηση και θετική ανατροφοδότηση από τους εκπαιδευτικούς φανερώνει την επιτυχημένη λειτουργία του Τοπικού Δικτύου, που αναδεικνύεται σε παράδειγμα βιωματικής και συνεργατικής μάθησης, συμμετοχικής δράσης, κοινωνική συνοχής, ενδυνάμωσης της αλληλεγγύης και σταδιακής διαμόρφωσης υπεύθυνων μαθητών περιβαλλοντικά και κοινωνικά εγγράμματων, στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό για τον πολίτη του 21^ου αιώνα. Με την πεποίθηση ότι τέτοιες δράσεις προάγουν την Εκπαίδευση για την Αειφορία προσβλέπουμε στη συνέχιση της λειτουργίας του και στη διεύρυνση της δυναμικής του για αμεσότερα αποτελέσματα προς όφελος μαθητών/τριών, σχολικών μονάδων και τοπικής κοινωνίας.

Η Βασιλική Ιππέκη, Δρ Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/Εκπαίδευσης για την Αειφορία (Α.Π.Θ.), είναι Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Θεσσαλονίκης.