Ερευνητικές Εργασίες στο Λύκειο- Κείμενο Διαμαρτυρίας και προτάσεις για Ερευνητικές Εργασίες –

Το μάθημα «Ερευνητική Εργασία» αποτέλεσε μια σημαντική και πολυδιάστατη καινοτομία που έχει εισαχθεί τα τελευταία δύο χρόνια στη βαθμίδα του Λυκείου. Με τις Ερευνητικές Εργασίες εφαρμόστηκαν  στο σχολικό πρόγραμμα πρακτικές όπως η συνδιδασκαλία, η επιλογή θεμάτων από τους μαθητές, η διεπιστημονική – διακλαδική προσέγγιση κ.ά. που μέχρι τώρα εφαρμόζονταν μόνο σε προγράμματα εκτός του ωρολογίου προγράμματος. Ωστόσο, όπως συχνά έχει συμβεί στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, μόλις δύο χρόνια μετά, πολλά από τα καινοτομικά στοιχεία του μαθήματος περιορίστηκαν σε βαθμό που σχεδόν ακυρώνουν την καινοτομία. Το παρακάτω κείμενο των πιστοποιημένων επιμορφωτών των Ερευνητικών Εργασιών, ανοικτή επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας, αποτελεί ντοκουμέντο που καταγράφει τη δυσμενή αυτή εξέλιξη και για το λόγο αυτό κρίναμε σκόπιμο να το φιλοξενήσουμε στο περιοδικό μας.

 Προς

Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Κ. Αρβανιτόπουλο

Αξιότιμε κύριε Υπουργέ,

Η Ελληνική Πολιτεία (Υπουργείο Παιδείας) καθιέρωσε από τη σχολική χρονιά 2011-12 τις «Ερευνητικές Εργασίες ως διακριτή ενότητα του Προγράμματος Σπουδών του Λυκείου, που υλοποιεί βασικές αρχές του Νέου Σχολείου» (ΥΑ 97364/Γ2/30-8-2011).

Οι Ερευνητικές Εργασίες, όπως τεκμηριώνονται στον Οδηγό του Εκπαιδευτικού (Η. Ματσαγγούρας 2011), χαράζουν μια νέα παιδαγωγική πορεία με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, προωθώντας τη διερευνητική και βιωματική μάθηση μέσω της διεπιστημονικής συνεργασίας των εκπαιδευτικών και της ομαδοσυνεργατικής εργασίας των μαθητών/τριών. Πράγματι, οι Ερευνητικές Εργασίες αποτελούν μια γνήσια καινοτομία για το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και έχουν τη δυναμική να διορθώσουν πολλά προβληματικά σημεία του συστήματος (διδακτικές μέθοδοι, σχολικό κλίμα, αξιοποίηση των ΤΠΕ, συνεργασία ειδικοτήτων κτλ). Οι εκπαιδευτικοί στη συντριπτική πλειοψηφία τους αποδέχτηκαν με μεγάλη ικανοποίηση την εισαγωγή των Ερευνητικών Εργασιών στο σχολείο, προσβλέποντας σε μια συνολική θετική επίδρασή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα και κυρίως στο πολύπαθο λύκειο.

 Όμως, μια εκπαιδευτική καινοτομία με αυτά τα χαρακτηριστικά απαιτεί και αντίστοιχη θεσμική στήριξη έτσι ώστε να διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις για την υλοποίηση της με τους όρους της παιδαγωγικής επιστήμης.

Εν συντομία, οι Ερευνητικές Εργασίες καθιερώθηκαν με τα εξής λειτουργικά χαρακτηριστικά κατά τα δύο πρώτα σχολικά έτη της εφαρμογής τους:

1.       Εισήχθησαν στην Α’ και στη Β’ τάξη Λυκείου με διδασκαλία τριών ωρών την πρώτη χρονιά και δύο ωρών τη δεύτερη.  Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, δύο συνεχόμενες ώρες είναι ο ελάχιστος διδακτικός χρόνος για την οργάνωση των μαθητών/τριών σε ομάδες εργασίας και για την ολοκλήρωση των σχεδιασμένων δραστηριοτήτων.

2.       Επιβλέπονται με συνδιδασκαλία (δύο καθηγητές στην τάξη). Η συνδιδασκαλία από εκπαιδευτικούς διαφορετικών ειδικοτήτων α) διασφαλίζει τη διεπιστημονικότητα και β) δίνει στους μαθητές ένα ζωντανό παράδειγμα συνεργασίας την οποία καλούνται να εφαρμόσουν και οι ίδιοι.

3.       Οι Ερευνητικές Εργασίες αποτελούν «πρώτη ανάθεση για όλους τους εκπαιδευτικούς», ως απόρροια της αρχής της διεπιστημονικότητας, της διασύνδεσης με όλα τα αντικείμενα του αναλυτικού προγράμματος και προκειμένου να προσφερθεί στους μαθητές ένα ευρύ φάσμα θεματικών επιλογών.

4.      Οι μαθητές/μαθήτριες επιλέγουν το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούν και έτσι συγκροτούνται τμήματα ενδιαφέροντος με βάση τις επιλογές των μαθητών/μαθητριών, δεδομένου ότι η βιωματική μάθηση εδράζεται στο ενδιαφέρον και προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή και δέσμευση των εμπλεκόμενων.

Είναι προφανές ότι μια καινοτομία που εισάγει τόσο πολύπλευρες αλλαγές στην εκπαιδευτική και διδακτική παράδοση απαιτεί και την αντίστοιχη στήριξη των εκπαιδευτικών μέσα από εκτεταμένα προγράμματα συνεχούς επιμόρφωσης. Για το σκοπό αυτό διοργανώθηκαν από τον ΟΕΠΕΚ δύο σεμινάρια επιμόρφωσης των πιστοποιημένων επιμορφωτών (Ιούνιος και Σεπτέμβριος 2011) και δύο σεμινάρια επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών (Ιούνιος και Οκτώβριος 2011). Έκτοτε τα επιμορφωτικά σεμινάρια διακόπηκαν και μια σειρά από Υπουργικές Αποφάσεις αλλοίωσαν το θεσμικό πλαίσιο των Ερευνητικών Εργασιών, απομακρύνοντας το από τις βασικές αρχές της παιδαγωγικής επιστήμης και της διδακτικής.

Η χαριστική βολή δόθηκε αιφνιδίως πριν λίγες μέρες με την Υ.Α. 120885/Γ2/03-09-2013 καθώς και με το προτεινόμενο Σχέδιο Νόμου που υποβλήθηκε στη Βουλή στις 29-8-2013 με τα οποία ανατρέπονται τα πιο σημαντικά από τα χαρακτηριστικά των Ερευνητικών Εργασιών, κυρίως εκείνα που έκαναν αυτό το «μάθημα» μια πραγματική καινοτομία. Συγκεκριμένα προβλέπονται οι εξής ρυθμίσεις:

Α. Όχι μόνο δε διορθώνει τη συρρίκνωση της διάρκειας της διδασκαλίας από 3 σε 2 ώρες, αλλά αντίθετα, προβαίνει σε περαιτέρω συρρίκνωση της διδασκαλίας στη Β’ λυκείου από 2 ώρες σε 1. Μετατρέπει δηλαδή τις Ερευνητικές Εργασίες σε μονόωρο μάθημα. Η συρρίκνωση καθιστά απολύτως αδύνατη την οργάνωση των μαθητών σε ομάδες εργασίας και την εκπόνηση μιας ολοκληρωμένης διδακτικής δραστηριότητας, όπως τονίζει και ο επιστημονικός υπεύθυνος των Ερευνητικών Εργασιών καθηγητής κ. Ηλίας Ματσαγγούρας. Τα 45’ της διδακτικής ώρας είναι χρόνος απαγορευτικά λίγος για την οργάνωση της ομαδοσυνεργατικής εργασίας, ειδικά με μαθητές που δεν έχουν ομαδοσυνεργατική εμπειρία από άλλα μαθήματα και θα πρέπει να εκπαιδευθούν να συνεργάζονται. Αν διατηρήσετε κ. Υπουργέ αυτή τη ρύθμιση θα πρέπει να γνωρίζετε ότι οι Ερευνητικές Εργασίες δεν μπορούν διατηρήσουν τον ερευνητικό και συνεργατικό τους χαρακτήρα, ούτε μπορούν να προωθήσουν  την κριτική σκέψη,  αφού η κριτική σκέψη δεν είναι αποτέλεσμα μονήρους διεργασίας, αλλά επικοινωνίας, όπως πολύ καλά εσείς ως πανεπιστημιακός δάσκαλος γνωρίζετε.

Β. Διατηρείται η ανατροπή της συνδιδασκαλίας  και συνεχίζεται η μονοπρόσωπη διδασκαλία-συντονισμός, αντίθετα με όσα προβλέπονται από την παιδαγωγική επιστήμη για την επαρκή υλοποίηση μιας ερευνητικής εργασίας.

Γ. Αποκλείει τους καθηγητές που ανήκουν στις βασικές ειδικότητες δηλ. φιλόλογους, μαθηματικούς και φυσικούς, από την ανάληψη Ερευνητικής Εργασίας.  Αφού εκφράσουμε την αμφιβολία μας για το σύννομο του αποκλεισμού της συντριπτικής πλειοψηφίας των εκπαιδευτικών του Λυκείου από ένα μάθημα που με νόμο χαρακτηρίζεται ως «πρώτη ανάθεση» για όλες τις ειδικότητες, θέλουμε να υπενθυμίσουμε ότι η ανάθεση μιας τουλάχιστον ΕρΕρ σε καθηγητές αυτών των ειδικοτήτων ήταν υποχρεωτική (Υ.Α. 97364/Γ2/30-8-2011). Οι συγκεκριμένοι κλάδοι είναι αυτοί που κατά μεγάλη πλειοψηφία έχουν παρακολουθήσει τα σεμινάρια επιμόρφωσης , έχουν υλοποιήσει στο παρελθόν καινοτόμα προγράμματα, και έχοντας πολλαπλά αντικείμενα και ώρες διδασκαλίας μπορούν να εισάγουν στην καθημερινή διδακτική πρακτική τους τη φιλοσοφία των Ερ. Εργ. Σας διαβεβαιώνουμε ότι και μόνο εξ αιτίας αυτής της πρόβλεψης της Υ.Α. σε πάρα πολλά σχολεία δεν θα διδαχθούν φέτος οι Ερευνητικές Εργασίες ή θα απαιτηθούν πολλές υπερωρίες για να διδαχθούν.

Δ. Παραβιάζει το δικαίωμα των μαθητών/μαθητριών να επιλέγουν το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούν,  αφού σύμφωνα με την Υ.Α. «επιτρέπεται  η υλοποίηση των Ερευνητικών Εργασιών στο πλαίσιο των αλφαβητικών τμημάτων».

Ε. Εισάγει μια νέα ρύθμιση επικουρικής στήριξης των τμημάτων ΕρΕρ από εκπαιδευτικούς πληροφορικής σε θέματα αξιοποίησης  των ΤΠΕ, με δικαιολόγηση 4 ωρών ως  «συμπλήρωση ωραρίου». Δεν είμαστε αντίθετοι στην αξιοποίηση των καθηγητών της Πληροφορικής στο σχολείο και στη συμβολή τους στις Ερ. Ερ. Θα θέλαμε ωστόσο να παρατηρήσουμε ότι αυτή η επικουρική στήριξη, κατά κανένα τρόπο δεν υποκαθιστά την έλλειψη του δεύτερου μέλους της παιδαγωγικής συντονιστικής ομάδας, ώστε να υπάρχει διεπιστημονική συνεργασία των εκπαιδευτικών σε όλες τις φάσεις της ερευνητικής εργασίας.  

Πέραν τούτων, η Υ.Α. αυτή προτρέπει τους Σχολικούς Συμβούλους  «να οργανώνουν ενδοσχολικές επιμορφώσεις με τη συμμετοχή πιστοποιημένων από τον ΟΕΠΕΚ επιμορφωτών ή άλλων έμπειρων εκπαιδευτών στο πλαίσιο του προγραμματισμού και της αυτο-αξιολόγησης της σχολικής μονάδας». Η διάταξη αυτή θέτει πρακτικά και ηθικά ζητήματα. Κατ’ αρχήν όλοι ανεξαιρέτως οι πιστοποιημένοι επιμορφωτές υπηρετούμε σε συγκεκριμένες θέσεις της εκπαίδευσης. Πώς και με ποια αιτιολογία και άδεια θα εγκαταλείπουμε τα καθήκοντα μας για να πραγματοποιούμε τις επιμορφώσεις που οργανώνουν οι σχολικοί σύμβουλοι και οι οποίες πραγματοποιούνται εντός εργασιακού ωραρίου; Επιπλέον, όχι μόνο δεν προβλέπεται καμία αποζημίωση για το έργο το οποίο ζητείται από τους πιστοποιημένους επιμορφωτές των ΕρΕρ, αλλά εδώ και δύο χρόνια δεν έχουν αποζημιωθεί για την εργασία που έχουν προσφέρει στην επιμόρφωση του ΟΕΠΕΚ, καθώς και για τα οδοιπορικά –έξοδα διαμονής που κατέβαλαν όσοι κλήθηκαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εκτός έδρας.  Να σημειώσουμε ότι παρ’ όλη την απαράδεκτη καθυστέρηση της καταβολής των αποζημιώσεων μας οι περισσότεροι έχουν εργαστεί εθελοντικά πάρα πολλές ώρες διαθέτοντας τον ελεύθερο χρόνο τους σε σεμινάρια επιμόρφωσης τα οποία οργάνωσαν εκπαιδευτικοί θεσμικοί φορείς γιατί πιστεύουν στη δυναμική των Ερευνητικών Εργασιών.

Για όλους τους πιο πάνω εκτεθέντες λόγους, ζητάμε από τον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων τα εξής:

1.       Ανάκληση της τελευταίας Υ.Α. (120885/Γ2/03-09-2013) και αντικατάστασή της με άλλη που θα διορθώνει τις δυσλειτουργίες που προκαλεί στη διδασκαλία των Ερευνητικών Εργασιών.

2.       Ρητή αναφορά σε δίωρη διάρκεια διδασκαλίας των Ερευνητικών Εργασιών για την Α’ και τη Β’ τάξη του Λυκείου.

3.       Άρση της απαγόρευσης που αφορά την ανάληψη Ερευνητικών Εργασιών από καθηγητές των κλάδων ΠΕ2, ΠΕ3, ΠΕ4.

4.       Ρητή αναφορά σε συνδιδασκαλία, τουλάχιστον όταν στο σχολείο υπάρχουν καθηγητές που μπορούν να συμπληρώσουν το υποχρεωτικό τους ωράριο.

5.       Υποχρεωτική συγκρότηση μικτών τμημάτων ενδιαφέροντος σε όλα τα σχολεία όπου υπάρχουν κατά τάξη περισσότερα του ενός τμήματα.

 Κλείνουμε τη διαμαρτυρία μας αυτή με τα λόγια της Συνηγόρου του Πολίτη κ. Καλλιόπης Σπανού,  η οποία στην επιστολή της προς σας, ως Υπουργό Παιδείας, αναφέρει:

«Αξίζει να αναφερθεί ότι η πρόσφατη εμπειρία των ερευνητικών εργασιών (projects), σύμφωνα με μαρτυρίες των ίδιων των μαθητών, ήταν από τις περισσότερο ενδιαφέρουσες παιδαγωγικές διαδικασίες του λυκείου.  Παρείχε στους μαθητές τη δυνατότητα να ενεργοποιηθούν σε θεματικά πεδία ενδιαφέροντός τους και ακολούθως να παρουσιάσουν και να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τα προϊόντα των εργασιών τους. Τέτοιου τύπου δράσεις συμβάλλουν στη δημιουργία θετικού σχολικού κλίματος και καλλιέργειας των αξιών της δημοκρατίας, που είναι παράγοντες εξαιρετικά κρίσιμοι για την προαγωγή του αλληλοσεβασμού στα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας».

Αθήνα 6/9/2013 

Οι επιμορφωτές των Ερευνητικών Εργασιών